Jan of toch Hubert Van Eyck: wie schilderde wat op Lam Gods? Altaarstuk geeft eeuwenoud geheim prijs

Wie Hubert Van Eyck is, is één van de grootste vragen uit de kunstgeschiedenis. Zijn naam staat vermeld in het kwatrijn, een Latijnse tekst op de houten kaders, van het Lam Gods. Die tekst zegt: "De schilder Hubert Van Eyck, een groter man werd nooit gevonden, vatte dit werk aan. Zijn broer Jan, de tweede in de kunst, voltooide die zware taak."

Maar verder weten we bijna niets over Hubert. Zijn naam komt een paar keer voor in de archieven van de stad Gent en we weten dat hij stierf in 1426, zes jaar vóór het Lam Gods klaar was. Maar er is geen enkel ander schilderij van Hubert Van Eyck bekend. En die man zou aan de wieg staan van een van de belangrijkste kunstwerken uit de kunstgeschiedenis? Is dat kwatrijn wel echt? Heeft die Hubert écht bestaan en heeft hij ook geschilderd? Die vragen hielden kunstwetenschappers al  decennia lang bezig.

Toen acht restaurateurs van het KIK in 2012 begonnen aan de restauratie van het Lam Gods, werd stiekem gehoopt dat zij misschien wel antwoorden zouden vinden over de inbreng van de twee gebroeders Van Eyck in de realisatie van het Lam Gods. 

Met behulp van de modernste wetenschappelijke technieken konden de restaurateurs enkele jaren geleden al met zekerheid zeggen dat het kwatrijn authentiek is. De tekst is op de houten kaders gezet tijdens de creatie van het kunstwerk ten tijde van de gebroeders Van Eyck.

Na de restauratie konden twee restaurateurs, Griet Steyaert en Marie Postec, nog enkele maanden verder werken om alle verzamelde informatie over het kunstwerk te verwerken. Zij zijn er nu van overtuigd dat ze ook de hand van Hubert Van Eyck hebben ontdekt.

Het grootste deel van wat we nu zien op het Lam Gods, is duidelijk van de hand van Jan Van Eyck. Zijn stijl en meesterschap zijn goed herkenbaar en we kunnen die vergelijken met zijn andere schilderijen. Maar de restaurateurs ontdekten op het grote centrale paneel met de Aanbidding van het Lam een vrij ver uitgewerkte onderliggende schildering: de luchtpartij, een heuvellandschap met minder gebouwen, steden aan de horizon en een weiland. Ook het altaar met het Lam, de engelen errond en enkele centrale figuren komen al voor in die eerste schildering. 

“We denken dat Hubert de ondertekening heeft gemaakt, al een stuk is beginnen uitwerken in verf, maar dat hij op een bepaald moment het werk heeft moeten stilleggen. Na zijn dood heeft Jan het verder afgewerkt. Maar hij heeft nog een paar hoofden die zijn broer geschilderd had, uitgespaard”, zo zegt restaurateur Griet Steyaert.

Niet alleen het wetenschappelijk onderzoek is duidelijk. De restaurateurs herkennen ook twee verschillende schildershanden. “Er zijn bij de figuren die dicht rond de fontein knielen een aantal hoofden die duidelijk op een andere manier geschilderd zijn. Minder realistisch. Als je de stilistische elementen vergelijkt, kan je toch duidelijk zeggen dat het een andere schilder is. Iemand die vóór Jan Van Eyck geschilderd heeft. En dat kan alleen Hubert Van Eyck zijn”, zo zegt Griet Steyaert.

“Als je twee figuren op het Lam Gods met elkaar vergelijkt, dan zie je dat een hoofd van Hubert veel vlakker is. De rimpels rond de ogen zijn gewone streepjes en boven het oog zit een simpele bruine lijn met een vreemde onnatuurlijke krul op de ooghoek. Het hoofd dat Jan geschilderd heeft, toont veel meer nuances in licht en donker. Door kleine lichtstreepjes te schilderen creëert hij licht en schaduw en lijken de huidplooien veel realistischer. Jan registreert als geen ander de werkelijkheid met lichte en donkere toetsen.”

Jan van Eyck liet dus slechts enkele van de figuren van Hubert op het Lam Gods staan, maar het grootste deel van het werk van zijn broer herwerkte hij. Jan overschilderde het landschap met meer details en variatie in de vegetatie. Aan de luchtpartij voegde hij één laag azuurblauw toe en de kleurrijke halo rond de duif. Ook de eerste compositie van gebouwen aan de horizon heeft Jan herwerkt.

Onderaan het centrale paneel voegde Jan Van Eyck de iconische fontein toe. Onder de fontein vonden de restaurateurs een volledig afgewerkt grasland. Niet één laag gras, maar meerdere lagen met een afwerkingslaag er bovenop. Van een fontein was er bij Hubert Van Eyck nog geen sprake, hij schilderde een natuurlijke bron. De fontein is duidelijk van de hand van broer Jan.

Voor het eerst is met wetenschappelijke én stilistische bewijzen de inbreng van Hubert Van Eyck op het Lam Gods aangetoond. Dankzij deze ontdekkingen kunnen wetenschappers nu een nieuw hoofdstuk starten in de studie van de Vlaamse Primitieven: de zoektocht naar andere schilderijen van Hubert Van Eyck. Want eindelijk is zijn schildershand ontdekt.

Niet helemaal op de hoogte van de geschiedenis van het Lam Gods? We leggen het je in 1 minuut uit: