Drie maanden na de overstromingen: wat kunnen we leren van Nederland, onze ervaringsdeskundige buren? 

"In verscheidene plaatsen in het westen van het land is een noodtoestand ontstaan door een abnormaal hoge waterstand." Dit bericht kregen Nederlanders te horen op 1 februari 1953. De watersnood van 1953 staat er in het collectieve geheugen gegrift, en zette hervormingen in gang die bekendstaan als de "Deltawerken". 

Bekijk hier beelden van de watersnood van 1953:

Onze noorderburen waren dus niet aan hun proefstuk toe toen het water op 14 en 15 juli met bakken uit de hemel viel. "In 1953 zijn bijna 2000 doden gevallen. Daarna hebben we nog twee bijna-overstromingen gehad in 1993 en 1995", zegt Jeroen Aerts. Hij is hoogleraar aan de Vrije Universiteit Amsterdam, en onderzoekt onder andere overstromingen. "Die rampen hebben voor een enorm bewustzijn gezorgd bij de Nederlanders. Ikzelf en mijn kinderen hebben daar bijvoorbeeld allemaal les over gekregen." 

Nederland telde in juli uiteindelijk geen slachtoffers, al werd de schade in augustus wel geraamd op 1,8 miljard euro. Dat heeft verschillende redenen, zegt Aerts. "Nederland ligt benedenstrooms van de Ardennen. We hadden dus meer tijd om te kijken wat het water zou doen. Maar de Nederlandse veiligheidsstandaarden zijn ook hoger." Hoe zit dat precies?

Bij de Deltawerken in Nederland werden onder andere heel wat dijken verhoogd. Nederland heeft op dat vlak de hoogste standaard in de wereld, zegt de wetenschapper. "De dijken langs de Maas moeten op sommige plaatsen zo hoog zijn dat ze een waterstand kunnen weerstaan die maar eens in de 500 jaar voorkomt. In België ligt de standaard op 'eens in de 100 jaar'. Die dijken zijn dus iets lager", zegt Aerts. 

Over die hoogte kan ook niet meer worden gediscussieerd, want die staat gewoon in de Nederlandse wet. "En net zoals een auto gekeurd moet worden, moeten de hoogte en de stevigheid van de dijken elke zes jaar worden gecontroleerd", klinkt het.

Bekijk hier de uitleg van hoogleraar Jeroen Aerts over de dijken in Nederland: 

Dijken zijn natuurlijk maar één middel om overstromingen tegen te gaan. Na de overstromingen in Wallonië werden ook alle ogen gericht op het beheer van de dammen, onder andere de dam in Eupen. Voor veel slachtoffers in de regio en vrijwilligers die er werken is het duidelijk dat die dam vroeger leeg moest worden gelaten, zodat er meer regenval kon worden opgevangen in het stuwmeer bij de dam, als buffer.  

Intussen zijn er verschillende stemmen die aangeven dat het verhaal complexer is. Maandag kwamen onafhankelijke experts, die werkten in opdracht van de Waalse minister van Klimaat Philippe Henry (Ecolo), nog met een rapport dat de rol van de dam kleiner inziet. "Zonder de stuw in Eupen was de ramp nog catastrofaler geweest, en we kunnen de overstromingsramp niet linken aan het beheer ervan", stond in hun rapport. 

Ook Aerts vindt de rol van de dam complexer dan vaak wordt gedacht. "Bij dammen is het vaak goed om het reservoir al te laten leeglopen als je een groot regengebied ziet naderen. Zo kan je veel regen opvangen", zegt hij enerzijds. "Maar als de regen daar kort op volgt, is dat te gevaarlijk, omdat je dan overstromingen krijgt door het leeglopen van het meer", klinkt het anderzijds. "We moeten die dam dus niet op zichzelf bekijken, maar het watersysteem als geheel. 

Aerts ziet de rol van de dam van Eupen bij de overstromingen in België genuanceerd: 

Het is die samenhang die Aerts wil benadrukken. "Het gaat om een keten, en die is best complex", zegt hij. "Het KMI bekijkt de weersvoorspellingen. Dan moet worden bekeken hoeveel water uiteindelijk in de rivier terechtkomt. En daarna is de vraag: gaat die rivier uit zijn oevers treden? Als dat niet goed wordt ingeschat, kan de burgemeester op zijn beurt geen goede beslissing nemen over evacuaties", klinkt het. 

Het KMI liet al weten dat het een overlegorgaan wil oprichten om die informatie in de toekomst beter te laten doorstromen. Onder andere de gouverneurs, crisiscentra en experten zouden automatisch bijeen worden geroepen wanneer het risico op overstromingen toeneemt.

Nederland gaat daar nog een stukje verder in, legt Aerts uit. Zij werken met de zogenoemde "waterschappen". "In Nederland hebben we niet alleen de nationale Rijksoverheid, de provincies en de steden. We hebben ook een vierde overheidslaag, die daar volledig onafhankelijk van staat: de waterschappen."

Wat zijn die "waterschappen" precies? Hoogleraar Jeroen Aerts legt het uit: 

"Die waterschappen zijn verantwoordelijk voor het watersysteem, en het onderhoud van onder andere de dijken", zegt de hoogleraar. "De Nederlander betaalt ook elk jaar belastingen aan die waterschappen, zodat die altijd in staat zijn om het watersysteem te onderhouden, ongeacht de toestand van de economie." 

Want wat bij een economische crisis, of een pandemie? Dan vallen investeringen in het watersysteem misschien sneller weg. "De waterschappen hebben dan wel een voordeel", zegt Aerts. "Daar gaat altijd een stroom geld naartoe, waardoor het onderhoud van het watersysteem ook goed is." 

Herbekijk hier de volledige reportage: