Direct naar artikelinhoud
AchtergrondProces-De Pauw

Waarom ‘sorry’ zeggen zo gevoelig ligt in strafzaken

Bart De Pauw bij de rechtbank in Mechelen.Beeld Roxi Pop

Na vier jaar kwamen er dan toch excuses van Bart De Pauw, maar ze werden niet aanvaard. Waarom liggen verontschuldigingen zo gevoelig in strafzaken? En is een spijtbetuiging automatisch een schuldbekentenis? Volgens Nederlands onderzoek alvast wel.

“Die verontschuldiging is allicht ook een grap.” De vrouwen die zich burgerlijke partij stelden tegen Bart De Pauw konden zijn excuses niet appreciëren. De televisiemaker had zich even daarvoor verontschuldigd, met trillende stem, terwijl hij de vrouwen een voor een aankeek.  “Ik heb jullie niet goed gelezen, ik heb het niet goed aangevoeld”, zei De Pauw. “Too little, too late”, concludeerde Christine Mussche, advocate van de burgerlijke partijen.

Strafpleiter Nathalie Buisseret ziet dat anders. “Als je wordt vervolgd, terecht of onterecht, wat je ook doet, het is niet goed”, zegt Buisseret. “Verontschuldig je je, dan klinkt het dat je daar maar eerder aan moest denken, of dat het je enkel om strafvermindering te doen is. En als je je niet verontschuldigt, dan zeggen burgerlijke partijen: is zelfs dat ons niet gegund?”

Er kan discussie zijn over De Pauws woordkeuze. Afgaand op hun getuigenissen, leek het de vrouwen om meer te gaan dan de ‘gevoelens van ongemak en verdriet’ waarvoor De Pauw zich excuseerde. Wat wilden ze wel? “Erkenning dat er grensoverschrijdend strafbaar gedrag is gesteld”, zei meester Mussche bij aanvang van het proces.

De Pauws advocaten gaven hier en daar toe dat zijn gedrag grenzen overschreed, maar was het ook strafbaar? De Pauw stond terecht voor belaging en het Openbaar Ministerie hoorde in zijn excuses een schuldbekentenis. “Ik heb geen dames in hun rust willen storen”, had de televisiemaker gezegd. “Ik vind het verschrikkelijk om nu te horen dat dat bij sommigen wel is gebeurd.”

Zijn advocaten, die resoluut voor vrijspraak gingen, waren er meteen bij om te verduidelijken dat voor belaging sprake moet zijn van ‘ernstige verstoring van de rust’. Is spijt betuigen in de rechtbank ook meteen schuld bekennen? “Voor oprechte spijt moet sprake zijn van een minimum aan schuldinzicht en dat is moeilijk als je de feiten betwist”, zegt strafpleiter Abderrahim Lahlali, die zich niet wil uitspreken over de spijt of schuld van Bart De Pauw.

Excuses als bewijsmiddel

In Nederland is er recent onderzoek naar gedaan in civiele rechtszaken. Het onderzoek ‘Als ik nu sorry zeg, beken ik dan schuld?’ concludeert dat het antwoord ‘ja’ is. Na analyse van bijna 4.000 uitspraken blijkt dat rechters excuses gebruiken om hun beslissing te onderbouwen. Ze hanteren excuses als bewijsmiddel en dit brengt ‘juridische risico’s met zich mee’.

Als De Pauw ervan overtuigd is dat hij onschuldig is aan belaging, moeten hij en zijn advocaten dat ook verdedigen. Maar excuses zonder de aantijgingen te erkennen, zijn altijd een miskenning van wat de vermoedelijke slachtoffers zoeken.

Volgens Lahlali speelt ook de zwaarwichtigheid van de feiten mee in de aanvaarding van excuses - bij een kindermoord zal spijt nooit goed aankomen. “Het leed is onmetelijk groot en met excuses kan je zelfs aanvullende schade aanrichten. Een tweede slag in het gezicht.” 

Buisseret verdedigt de moeder van Sanda Dia in de Reuzegom-zaak. Kort na diens tragische dood had de praeses aanvankelijk een persbericht met excuses opgesteld, maar na overleg werd het bericht uiteindelijk niet verstuurd. De moeder van Sanda Dia heeft van twee studenten in die zaak wel een brief ontvangen, maar “ze zag het niet zitten om die te lezen”, aldus Buisseret. “Ze wil zichzelf zoveel mogelijk beschermen.”

Opdat excuses oprecht overkomen, is nochtans cruciaal wat eraan voorafging. “Ik denk aan een zedenzaak waar ik iemand bijstond, die onschuldig beweerde te zijn”, vertelt Lahlali. “Tijdens het onderzoek komt wetenschappelijk bewijs dat hij toch de feiten heeft gepleegd. Als je dan met excuses afkomt, ligt dat zeer gevoelig.”

‘Niemand heeft dit proces gewild’

Het proces van Bart De Pauw volgde op een mislukte herstelbemiddeling. De poging om de zaken tussen de vrouwen en De Pauw uit te klaren, ver van de camera’s, strandde begin september 2018. Het had ‘het proces dat niemand heeft gewild’ kunnen vermijden. Maar ook voor herstelbemiddeling is schuldinzicht nodig. 

“Het heet niet slachtoffer-verdachte-bemiddeling, maar slachtoffer-dader-bemiddeling”, zegt professor criminologie Antony Pemberton (KU Leuven). “In principe kan die persoon na de bemiddeling terug naar een situatie waarin hij onschuldig pleit. Je kan zo’n bemiddeling niet gebruiken tegen de verdachte, maar in veel zaken zal het wel heel moeilijk worden. Je hebt de schijn tegen.”

Laat die schijn nu net ook belangrijk zijn voor een publieke figuur als De Pauw. Volgens Christine Mussche wilde De Pauw geen herstelbemiddeling, omdat dat zou neerkomen op schulderkenning en zijn zaak tegen de VRT hypothekeren. De Pauw eist een schadevergoeding van 12 miljoen euro van de openbare omroep voor wat hij omschrijft als een ‘karaktermoord’.

Ook wat tijdens het proces gebeurt, voorafgaand aan de excuses, is belangrijk. Donderdag hebben de advocaten van De Pauw de getuigenissen van de vrouwen een voor een als onbetrouwbaar afgedaan. Ook dat speelde mee in de beoordeling van de vrouwen. “Ik neem zijn verontschuldiging echt niet serieus, na wat ik de afgelopen acht uur heb gehoord van zijn advocaten”, zei Helena De Craemer. Volgens professor Pemberton bestaat er echter niet zoiets als ‘too little, too late’. “Er ontstaat een nieuwe ruimte eens de strafzaak uit de weg is, waarin excuses oprechter overkomen.”