Duitsland koerst af op een centrum-linkse regering, maar er zijn nog struikelblokken

Na amper drie weken ‘sondieren’, de Duitse versie van verkennen, verschenen de drie Duitse verkiezingswinnaars vrijdagmiddag glunderend voor de camera’s. “Het is ons gelukt”, zei SPD-leider Olaf Scholz, de waarschijnlijke toekomstige bondskanselier. Zoals altijd sprak hij op ingehouden toon en zonder veel superlatieven. “Er kan een regering worden gevormd die de vooruitgang boekt die nodig is op vele economische en sociale vlakken.”

Verkiezingswinnaar SPD, die op 26 september ruim een kwart van de stemmen binnenhaalde, wil regeren met de linkse Groenen en de centrum-rechtse FDP. Die laatste twee moeten zondag eerst hun achterban raadplegen. Als die akkoord gaat, willen de coalitiepartners een regering vormen die zich concentreert op het klimaat, modernisering van overheid en industrie, en een eerlijker sociaal contract. Maar over de manier waarop dat moet gebeuren, verschillen de meningen. 

Klimaat en milieu

Voor zover Scholz dan toch grote woorden gebruikte, waren die gewijd aan ambitieuze plannen voor het klimaat en de energietransitie - dé campagnebelofte van De Groenen. Scholz beloofde een “enorme uitbreiding van hernieuwbare energie zodat we zo snel mogelijk fossiele brandstoffen kunnen loslaten”. Twee procent van het Duitse grondgebied komt beschikbaar voor windmolens. De regering zal zich inzetten om vóór 2030 de kolencentrales te sluiten. De vorige regering mikte nog op 2038. De hiertoe benodigde industriële hervorming wordt volgens Scholz “waarschijnlijk het grootste Duitse moderniseringsproject in meer dan honderd jaar”.

Met name De Groenen en de FDP hebben zeer uiteenlopende meningen over de aanpak van de energietransitie. De Groenen voerden campagne voor reusachtige investeringen: 50 miljard euro per jaar voor een alomvattende ecologisch-sociale omwenteling. Dat geld zou moeten zorgen voor veel meer en fijnmaziger openbaar vervoer, elektrische auto’s, hernieuwbare energie, sneller internet, een verbod op nieuwe benzine-auto’s per 2030 en een klimaatneutraal Duitsland in 2035. 

De FDP is mordicus tegen verboden (met name die op auto’s) en subsidies, wil een groot deel van het openbaar vervoer privatiseren, en gelooft dat de vrije markt vanzelf weg beweegt van fossiele brandstoffen als CO2-heffingen omhoog gaan. De FDP wil daarom een Europa-breed maximum aan CO2, en vrije emissiehandel tussen alle landen en sectoren. De eerste concrete overwinning op milieugebied heeft de FDP overigens al binnen: er komt geen maximumsnelheid op de Duitse autobahn. De SPD en De Groenen wilden een maximum van 130 kilometer per uur. 

Digitalisering

Opvallend was dat Scholz zijn verklaring vrijdag begon met de belofte “alle nodige maatregelen” te treffen om de Duitse bureaucratie te moderniseren en digitaliseren. In Duitsland maken overheid en bedrijven nog volop gebruik van de fax. Ook het onderwijs is dringend toen aan een digitaliseringsslag. Scholz: “We willen dat administratieve procedures sneller worden, en dat besluitvorming rond benodigde investeringen sneller tot stand komt.” Mogelijk komt er een ministerie voor Digitalisering.

Modernisering van de Duitse maatschappij was een speerpunt van de liberale FDP, de kleinste partner in het gezelschap: opleidingen die beter aansluiten bij het bedrijfsleven van de toekomst, en een overheid die soepel zakendoen faciliteert. Ook De Groenen en de SPD zijn daar natuurlijk voorstander van. Het verschil zit hem in de prioriteit: voor De Groenen is klimaatbescherming het allesoverkoepelende doel, de SPD wil daarnaast fors investeren in sociale voorzieningen. Het is daarom de vraag of budgetonderhandelingen straks net zo soepel verlopen als de meer algemene verkenningsgesprekken.

Fiscaal en sociaal beleid

Weer een punt voor de FDP: de rode lijnen die de liberale partij al in de verkennende gesprekken trok, worden gehonoreerd. Er komen geen belastingverhogingen, en aan de grondwettelijke Schuldenbremse, de rem op schulden, wordt niet getornd. Deze regel bepaalt dat de federale overheid jaarlijks niet meer dan 0,35 procent van het bbp mag bijlenen. De Groenen wilden deze regel oprekken om geld vrij te maken voor investeringen in de energietransitie. De SPD wilde de belastingen verhogen om betere sociale voorzieningen te financieren.

In ruil hiervoor haalde ook de SPD voor hen cruciale punten binnen: al in het eerste jaar onder de nieuwe regering stijgt het wettelijk minimumloon van de huidige 9,60 euro naar 12 euro, De belofte was een speerpunt in de campagne van de SPD, en heeft de partij veel stemmen uit de lagere klasse bezorgd. De bestaande huurbescherming wordt gehandhaafd en Duitsland gaat jaarlijks 400 duizend nieuwe woningen bijbouwen. De woningnood in Duitsland loopt snel uit de hand, met name in de grote steden. Ook hier geldt dat de FDP vooral gelooft in marktwerking, terwijl de andere twee partijen vinden dat de overheid de regie moet nemen.

Pensioenstelsel

Een zeer heikel punt in Duitsland, en onder de beoogde coalitiepartners, is het pensioenstelsel. De bevolking vergrijst in rap tempo, waardoor het huidige pensioenstelsel een steeds grotere wissel trekt op de belastingbetaler. Tegelijk is ruim de helft van de stemgerechtigde bevolking boven de 50 en durven partijen nauwelijks de vingers te branden aan grote hervormingsplannen. SPD-leider Scholz beloofde een stabiel en zeker pensioen, zonder de leeftijd te verhogen of de uitkeringen te verlagen.

Onduidelijk is echter hoe dat moet werken, gezien de verouderende bevolking. Bovendien wordt ook het particuliere pensioen in Duitsland gesubsidieerd door de staat, dat een bijdrage overmaakt afhankelijk van het inkomen van de ontvanger. Dat systeem moet op de schop, zeggen de beoogde coalitiepartners. Wat het staatspensioen betreft geven de partijen toe aan – alweer – een lang gekoesterde wens van de FDP: een deel van de pensioenpot zal worden geïnvesteerd op de financiële markten.