Direct naar artikelinhoud
NieuwsBuitenland

‘Uithongering van onderworpen staten dreigt’: Poolse premier zet conflict met EU op scherp

De Poolse premier Morawiecki naast Commissievoorzitter Von der Leyen tijdens een eerdere EU-top in Brussel. Morawiecki gooide maandag, vlak voor een nieuw EU-overleg, olie op het toch al loeiende vuur over de Poolse rechtsstaat.Beeld Reuters

De Poolse regering beschuldigt de EU ervan zich te ontwikkelen tot een superstaat die lidstaten degradeert tot ‘provincies’ die met chantage en machtsmisbruik alles kan worden opgelegd. Met die brief zette de Poolse premier Morawiecki het conflict over de Poolse onttakeling van de rechtsstaat op scherp. Deze ochtend trok hij in het Europees Parlement voor de Europese regeringsleiders allerminst zijn voet terug.

De gisteren verstuurde brief van Morawiecki was explosief materiaal voor zijn debat van deze ochtend met het Europees Parlement in Straatsburg. De meeste parlementariërs willen dat de Europese Commissie de EU-subsidies (komende jaren ruim 125 miljard euro) voor Polen afknijpt of stopzet. Volgens Morawiecki staat dat gelijk aan “chantage, straf en het uithongeren van onderworpen staten”.

In zijn brief verdedigt de premier het vonnis eerder deze maand van het Poolse Constitutionele Hof (gevuld met regeringsgezinde rechters) dat Pools recht soms boven EU-recht gaat. Morawiecki zegt dat het Europees Hof van Justitie zijn boekje te buiten gaat en EU-instituties zich macht toe-eigenen die ze volgens het Europees Verdrag niet hebben. De Commissie komt op korte termijn met een reactie op de uitspraak van het Poolse Hof, waarbij financiële sancties (dichtdraaien van de EU-geldkraan) tot de mogelijkheden behoren.

Morawiecki beschrijft de EU als een organisatie die bewust bepaalde lidstaten verzwakt, de macht overneemt en vervolgens buiten de wil van de burgers nieuwe regels oplegt. Vandaag is Polen aan de beurt, waarschuwt Morawiecki zijn EU-collega’s, maar morgen bent u het.

Olie op het vuur

De brief is olie op het toch al loeiende vuur over de rechtsstaat in Polen. De Commissie, het parlement en de meeste lidstaten menen dat de Poolse regeringspartij PiS afgelopen jaren stelselmatig de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht heeft ondermijnd. Ze vinden het Europees Hof van Justitie aan hun zijde, maar Warschau weigert de uitspraken van het Luxemburgse Hof uit te voeren. In plaats daarvan vroeg Warschau het Poolse Constitutionele Hof een oordeel te vellen over de vraag of Poolse wetten niet boven de Europese gaan. Het bevestigende antwoord daarop kwam niet als een verrassing gezien de samenstelling van het Poolse Hof.

Het Europees Parlement ziet de aanval van Polen op het primaat van de Europese wetgeving als een aanslag op de EU. Morawiecki van zijn kant wijst “chantage” over de rechtsstaat in zijn land af, zei hij vandaag in het Europees Parlement in Straatsburg. “We moeten naar elkaar toe bewegen maar aanvaarden en respecteren dat er verschillen zijn.” Hij beschuldigt de EU ervan “steeds meer bevoegdheden naar zich toe te trekken” en benadrukte dat de Poolse grondwet boven het EU-recht staat.

Morawiecki was persoonlijk naar het parlement gekomen om over de rechtsstaatscrisis rond zijn land te debatteren. De voorzitter van de Europese Commissie, Ursula von der Leyen, trapte het debat af met de verzekering dat de commissie nauwkeurig onderzoekt welke maatregelen tegen Polen kunnen worden genomen. “We kunnen en zullen niet toestaan dat onze gemeenschappelijke waarden worden bedreigd”, zei ze.

Het dagelijks EU-bestuur heeft een aantal mogelijkheden, waaronder EU-geld voor Polen bevriezen en opnieuw naar het EU-hof stappen. Het Poolse coronaherstelplan dat dit voorjaar werd ingediend en het land 36 miljard euro kan opleveren heeft de commissie nog steeds niet goedgekeurd.

Harde aanpak onzeker

Donderdag en vrijdag ontmoet Morawiecki zijn EU-collega’s tijdens hun traditionele najaarstop. Hoewel de Poolse kwestie formeel niet op de agenda staat, zullen een aantal leiders er zeker over beginnen. 

In juni tijdens de zomertop uitten nogal wat leiders scherpe kritiek op de Hongaarse premier Orbán vanwege diens omstreden lhbti-wetten. Of Morawiecki net zo hard wordt aangepakt, is niet zeker. Bondskanselier Merkel riep vorige week op tot ‘dialoog’. Morawiecki zelf zegt dat ook te willen. Commissievoorzitter Von der Leyen zal mede op basis van het debat tussen de leiders haar reactie op het geschil met Warschau bepalen.