Direct naar artikelinhoud
InterviewDamya Laoui

Damya Laoui ontwikkelt kankervaccin op maat: ‘Als ik politicus was, voerde ik meteen een suikertaks in’

Damya Laoui. ‘Ik dacht dat ik na mijn ontdekking meteen naar ziekenhuizen kon rennen om daar levens te redden, maar zo werkt het helaas niet.’Beeld Tim Dirven

Van ‘topinnovator’ tot ‘het grootste wetenschapstalent van de Lage Landen’. Bio-ingenieur Damya Laoui (VUB-VIB) oogstte de afgelopen jaren lof met haar immuuntherapieën tegen kanker. Op de Dag tegen Kanker blikt ze hoopvol vooruit: ‘Er komt een dag waarop we met - en niet door - kanker zullen sterven.’

“Ik zou het fantastisch vinden als ik op een bepaald moment kan zeggen dat mensen dankzij mijn werk gered zijn.” Vanuit haar laboratorium in Brussel vertelt Damya Laoui (36) opgewekt over de ontdekking die haar academische carrière in een stroomversnelling bracht en waarvoor New Scientist haar als het grootste wetenschapstalent van de Lage Landen aanduidde.

Jarenlang gingen kankeronderzoekers er namelijk vanuit dat alle cellen in tumoren corrupt waren, maar zij stelde vast dat er ook bepaalde cellen aanwezig zijn die wél de juiste wapens hebben om de kanker te bestrijden. Door hen uit de tumor te isoleren en vervolgens als een gepersonaliseerd vaccin weer in te spuiten, verkleint de kans op uitzaaiingen of herval aanzienlijk. Niet onbelangrijk, want 90 procent van de kankerdoden sterft nog steeds door herval of uitzaaiingen. Laoui’s hypothese klopte bij muizen, maar voorlopig deed ze geen proeven bij mensen. “Twee jaar geleden zei ik dat we vandaag wel aan die onderzoeksfase toe zouden zijn, maar dat had te maken met een zekere naïviteit.”

Waarom liep de opstart van de klinische proeven vertraging op?

Laoui: “Ik dacht dat ik na mijn ontdekking meteen naar ziekenhuizen kon rennen om daar levens te redden, maar zo werkt het helaas niet. Wanneer je aan de voorbereiding van een klinische testfase begint, kom je als wetenschapper in een heel ander domein terecht. We schrijven momenteel bijvoorbeeld aan een ethisch dossier dat heel wat administratieve rompslomp met zich meebrengt en het blijft moeilijk om voldoende financiële middelen te vinden om aan onze proeven te beginnen. Daarom durf ik niet langer te zeggen wanneer we de volgende stap in het onderzoek kunnen zetten. Omdat het jaren duurt voor we kunnen zien of patiënten die aan de studie deelnemen hervallen, zal de therapie sowieso niet snel breed toegepast worden.”

De patenten die farmaceutische bedrijven op hun therapieën en medicatie nemen, zorgen er vaak voor dat ze duur zijn en niet terugbetaald worden door ziekteverzekeringen. Hoe kijkt u naar dit systeem?

“Wanneer firma’s jarenlang investeren in onderzoeken die niets opleveren, is het logisch dat ze de financiële put willen dichten met de opbrengsten van geneesmiddelen die wel werken. Daarnaast zorgt het systeem van patenten ervoor dat grote bedrijven hun data zonder risico’s met de rest van de wetenschappelijke wereld kunnen delen. Op die manier profiteren ook andere onderzoekers ervan. Volgens mij is er wel een probleem met de prijszetting van medicatie. De winstmarge moet er zijn om onderzoek te ondersteunen, maar vandaag liggen de prijzen veel hoger. Bij onderzoek dat deels gefinancierd wordt met publieke middelen, valt dat probleem nog meer op. Ik vind het daarom belangrijk dat mijn therapie straks betaalbaar is voor patiënten.”

Damya Laoui. ‘Dat is wat vandaag nog te vaak misloopt: patiënten gaan van de ene therapie naar de andere, maar dat kost handenvol geld en bovendien is het zwaar voor hen en hun omgeving.’Beeld Tim Dirven

In uw laboratorium ontwikkelt u verschillende immuuntherapieën. In welke mate kunnen zij een aanvulling of verbetering bieden bij klassieke kankerbehandelingen?

“Bij kanker is er sprake van een mutatie van het erfelijk materiaal in een cel, waardoor de kankercellen zich ongecontroleerd vermenigvuldigen. Je wil er als arts dus voor zorgen dat dat stopt. Chemotherapie richt zich op alle delende cellen, maar dat zorgt er wel voor dat ook de ‘goede’ cellen die zich vermenigvuldigen, geraakt worden. Daarom valt het haar van patiënten uit en zijn ze vaak misselijk. Immuuntherapie, daarentegen, richt zich specifiek tot de cellen van het immuunsysteem in een tumor. Daardoor hebben patiënten veel minder vaak last van neveneffecten. Vergelijk het met de bestrijding van onkruid in een plantenbak: je kan ervoor kiezen om pesticiden te spuiten die gevolgen hebben voor allen planten of je kan je specifiek richten tot de plek waar het onkruid groeit.”

De tweede aanpak klinkt logisch, maar toch krijgen patiënten vandaag nog vaak een chemokuur of radiotherapie vooraleer andere behandelingen overwogen worden. Waarom wordt immuuntherapie niet breder uitgerold?

“De behandelingsmethode is nog relatief nieuw en artsen moeten er ook voor durven te gaan. Vaak wordt de therapie pas ingezet waneer de andere methodes zijn uitgeput, maar op dat moment zijn het de agressiefste kankers die behandeld moeten worden. Dit is wel stilaan aan het veranderen, bepaalde kankers worden nu al meteen behandeld met immuuntherapie. Ik denk dat chemo- en radiotherapie hun rol zullen blijven spelen, maar dat er steeds vaker nagegaan zal worden welke behandelingsmethodes het geschikst zijn. Aan de klassieke bestrijdingsmethodes wordt sowieso nog gesleuteld: er zijn vandaag radiotherapieën die enkel de getroffen zones bestralen. Daar zit potentieel in.”

In welke andere behandelingsmethodes die momenteel ontwikkeld worden, gelooft u?

“De afgelopen jaren werd er bijzonder veel big data over cellen in tumoren verzameld. We weten steeds beter hoe bepaalde delen van het lichaam werken en hoe cellen in tumoren geactiveerd worden. Die enorme datasets zijn vooralsnog onvoldoende geanalyseerd, maar in de toekomst kunnen we ze hopelijk gebruiken om individuele kankertypes te beschrijven. Daardoor zullen we ook sneller een behandelingsmethode op maat van de patiënt kunnen voorstellen. Dat is wat vandaag nog te vaak misloopt: patiënten gaan van de ene therapie naar de andere, maar dat kost tijd en geld. Bovendien is het zwaar voor hen en hun omgeving. De gepersonaliseerde behandeling zal steeds belangrijker worden, al kan ik niet inschatten wanneer ze breed uitgerold en betaalbaar zal worden.”

Damya Laoui. ‘Er zijn een heleboel factoren die de kans op kanker vergroten. Ik denk bijvoorbeeld aan roken, een te grote blootstelling aan uv-stralen of te weinig lichaamsbeweging.’Beeld Tim Dirven

De gemiddelde levensverwachting van kankerpatiënten lag nooit hoger dan vandaag, maar toch waarschuwt de Europese Unie dat er zonder doortastende maatregelen in 2034 minstens 24 procent meer kankerdoden zullen zijn. Hoe kan dat?

“Er zijn verschillende redenen voor. Vele kankers ontstaan bij ‘fouten’ die optreden in het erfelijk materiaal van een cel wanneer ze zich deelt. Naarmate je ouder wordt, stijgt de kans dat dat gebeurt. Omdat de levensverwachting steeds hoger ligt, zien we dus ook meer kankergevallen. Deze mutaties kunnen spontaan gebeuren, maar ze geven volgens mij wel aan dat we als mensen niet gemaakt zijn om zo oud te worden als wij vandaag worden. Daarnaast zijn er een heleboel factoren die de kans op mutaties vergroten. Ik denk bijvoorbeeld aan roken, een te grote blootstelling aan uv-stralen of te weinig lichaamsbeweging.”

Wordt er volgens u voldoende ingezet op kankerpreventie?

“Ik denk dat veel mensen zich onvoldoende bewust zijn van het feit dat hun levensstijl een invloed heeft op hun kansen om kanker te krijgen. Ik maak me vooral zorgen om de correlatie tussen overgewicht en kankerdiagnoses. Als ik politicus was, voerde ik vandaag een strengere suikertaks in. In het verleden riepen tegenstanders van die maatregel dat mensen vrij moesten blijven in hun keuze om bepaalde producten te kopen, maar ik weet niet of die keuzevrijheid altijd werkt. We heffen toch ook zware belastingen op de verkoop van sigaretten?”

Tijdens de coronacrisis was er bij publiek en overheden plots meer aandacht voor wetenschappelijk onderzoek. Had de pandemie zo een positieve invloed op uw werk?

“De afgelopen 20 maanden werd duidelijk dat je snel resultaten kan boeken als je voldoende financiële middelen krijgt. Daarnaast kan de mRNA-technologie die voor enkele coronavaccins gebruikt werd ook nuttig zijn bij kankerbehandelingen. Zeker wanneer de tumoren bereikbaar zijn en we er rechtstreeks in kunnen prikken.”

Het kankeronderzoek staat vandaag verder dan ooit. Komt er ooit een wereld zonder kanker?

“Ik denk dat er een wereld komt waarin we met kanker zullen sterven, en niet door kanker. Dankzij de ontwikkeling van betere en meer effectieve therapieën zal het vaker een chronische ziekte worden waarmee mensen langer leven. Ik denk dat de levenskwaliteit van patiënten ook zal verbeteren omdat we ze gerichter kunnen behandelen. Toch zijn er enkele kankertypes die we vandaag nog moeilijk onder controle krijgen, zoals pancreaskanker en bepaalde vormen van hersenkanker. Al weet je nooit wat de toekomst brengt: in de wetenschap kan het snel gaan.”

Bio Damya Laoui

- Geboren op 12 maart 1985 in Eigenbrakel.

- Studeerde aan de VUB en aan de Ecole polytechnique de Lausanne in Zwitserland.

- Werkt met steun van het VUB-Yamina Krossa fonds aan immuuntherapieën tegen kanker.

- Werd door MIT Technology Review aangeduid als een van de ‘Innovators under 35'.

De redactie van De Morgen selecteerde dit artikel voor de nieuwsbrief Verhaal van de dag, een dagelijkse e-mail met verrassende inzichten en buitengewone journalistiek.