Royale zitjes en achtergelaten parelsnoeren: expo in Train World laat je binnenkijken in mythische Orient Express
Geen trein spreekt zo tot de verbeelding als de Orient Express. Een trein met Belgische wortels, blijkt uit een expo in Train World in Schaarbeek, in het kader van Europalia met dit jaar als thema "Trains & Tracks". Blikvanger van de tentoonstelling zijn twee echte Orient Express-wagons, waar je je als gewone sterveling kunt vergapen aan de luxe.
“O ja, de Orient Express staat op mijn bucketlist,” zegt Jan, vrijwilliger in het museum Train World, met zelf 37 jaar NMBS-treinbegeleiding op de teller. Hij zit glunderend naast een collega in een chique rijtuig uit 1927. “Dit is fantastisch. Back to the future. Over een jaar of drie boek ik zelf een kaartje voor een echte reis met de Orient Express." Misschien eerst nog wat sparen? "U haalt me de woorden uit de mond."
De tijd is blijven stilstaan in dit restauratierijtuig en het lijkt alsof de passagiers inderhaast vertrokken zijn. Ze hebben hun handschoenen, parelsnoer of pijp achtergelaten; het spelletje backgammon is afgebroken, de fles champagne staat halfleeg tussen het delicate servies. Ergens op een tafeltje heeft iemand een schrijfmachine gezet, zoals wij tegenwoordig onze laptop bovenhalen in de trein.
Bij de eerste ritten van de Orient Express in de jaren 70 van de 19e eeuw waren ook journalisten uitgenodigd, in de hoop dat ze er positief over zouden schrijven. Andere passagiers waren “zakenlui, gegoede burgers en superrijken,” zegt Pieter Jonckers, directeur van Train World. “De modale toerist bestond destijds nog niet.”
Murder on the Orient Express
De Orient Express zit in ons collectief geheugen. Als de locatie van een mysterieuze moord in het verhaal van Agatha Christie, twee keer succesvol verfilmd. Met een Belgische speurder, Hercule Poirot. En als toppunt van luxe om te reizen. Nog altijd, trouwens: de kapitaalkrachtige toerist kan voor enkele duizenden euro’s ook nu nog stijlvol tot in Venetië sporen met de Orient Express, via een maatschappij met banden met de Franse spoorwegmaatschappij SNCF.
Georges Nagelmackers ligt aan de basis van het luxereizen per trein doorheen Europa
Minder bekend is dat de Orient Express bedacht is door een Belgische zakenman, Georges Nagelmackers. Hij haalde de mosterd in de Verenigde Staten en stichtte in 1872 de Compagnie Internationale des Wagons-Lits. Train World brengt de man tot leven in zijn eigen bibliotheek, omringd door documenten, kaarten en zelfgetekende plannen voor de ideale inrichting van een rijtuig.
“Nagelmackers ligt aan de basis van het luxereizen per trein doorheen Europa, tot in het oosten,” legt Train World-directeur Pieter Jonckers uit. Hij legde contacten met regeringen en spoorwegmaatschappijen en kreeg een ferme duw in de rug van koning Leopold II.
Neem een revolver mee voor de Balkan
Er kwamen verbindingen tussen Londen, Parijs of Oostende enerzijds en in het oosten Constantinopel (Istanbul) tot Bagdad en Teheran toe. Het oriëntalisme vierde hoogtij, wat ook blijkt uit enkele schilderijen in de nagebouwde bibliotheek van Nagelmackers. “Dat oosten werd destijds toch verkeerd weergegeven in de beeldvorming, met de nadruk op exotisme, mysterie en zelfs een vleugje verdorvenheid,” zegt Pieter Jonckers. En er deden allerlei verhalen de ronde: “Neem toch maar een revolver mee, want als je door de Balkan reist, kan het wel eens nodig zijn om je eigen lijf en leden te beschermen.”
Er werd veel reclame gemaakt voor de treinverbinding. Dat blijkt uit de schitterend vormgegeven affiches in Train World, met slogans die doen dromen: “London-Baghad in 8 days. Safety. Rapidity. Economy” of de “Constantza Express Ostende-Constantinople”.
Oostende speelde een belangrijke rol als een van de vertrekpunten – en de stek van Leopold II in de koningin der badsteden – maar er was ook een onderhoudsatelier voor de luxueuze rijtuigen. De wagons werden gebouwd in Nijvel en vooral in Frankrijk.
Pieter Jonckers van Train World leidt rond. Luister hier naar de reportage
Twee van die wagons zijn binnengereden in de laatste hal van Train World. “We hebben ze gehuurd en ze zijn nog allebei in dienst,” zegt Pieter Jonckers. De “Côte d’Azur” uit 1929 is een parel van art deco, met royale zetels, houten lambrizeringen, koperbeslag op de deuren en raampjes in de vorm van “ossenogen”. Het is een bar-rijtuig.
Ernaast staat het restauratierijtuig "Rivièra" uit 1927 dat eruitziet als het decor uit Agatha Christie. In de coulissen zitten voorraadkasten zoals in een vliegtuig; het onderstel is zo stabiel dat de thee niet uit de kopjes davert en aan boord wordt tijdens het rijden gekookt. De Orient Express spoort om de paar jaar wel eens door België, tot jolijt van treinspotters, maar binnenkijken in de wagons mag nooit. Nu wel, in Train World kan je erdoorheen lopen en je vergapen aan alle luxe.
Om al die rijkelui door berg en dal te trekken, tot in Istanbul en terug, was de Orient Express ook aangewezen op Belgische paardenkracht. Voor het restauratierijtuig in Train World staat een massieve stoomlocomotief type 7, Belgisch fabricaat. “Tussen 1835 en 1939 exporteerde ons land meer dan 11.000 van die stoomlocs naar alle windstreken,” vertelt Pieter Jonckers.
De Orient Express heeft België op de kaart gezet als pionier-treinland, concludeert de directeur van Train World. Het zet de hedendaagse mens aan het denken over duurzaam reizen. En over snelheid en traagheid. Uw reporter arriveerde te laat op de persconferentie, want de trein naar Schaarbeek … had vertraging .
"Orient Express" in Train World is open van 26 oktober 2021 tot en met 17 april 2022. Elke dag behalve maandag. Te bezoeken met een coronapas. Hier vind je meer info over het hele Europaliaprogramma "Trains & Tracks".
De rijtuigen binnenbrengen in het museum was geen kattenpis, blijkt uit dit filmpje:
Enkele jaren geleden ging het Canvasprogramma "Publiek geheim" dieper in op de Belgische geschiedenis van de Orient Express en de figuur van Georges Nagelmackers. Herbekijken kan op VRT NU.
Eerder dit jaar reed de Orient Express even door ons land ( 23 juni 2021):
Het Journaal ging aan boord van de Venice-Simplon-Express (18 mei 2014):
Uit het VRT-archief: bij de doortocht van de Orient Express in Brugge (Journaal, 4 november 1998):
We waren twee dagen en nachten ingesneeuwd, met temperaturen tot -30
Uit het VRT-archief: Jan Van Rompaey praat in "Terloops" met een vroegere "chef de train" op de Orient Express (1977):
De langeafstandstrein is ook bekend van de roman "Moord op de Orient Express" van Agatha Christie uit 1934. Onderweg van Istanbul naar Londen strandt de luxueuze trein in de sneeuw in het Kroatische Vinkovci. Daar wordt een moord gepleegd op een van de passagiers. Werk aan de winkel voor de Belgische speurder Hercule Poirot.
Het boek werd twee keer succesvol verfilmd: in 1974 in een regie van Sidney Lumet met Albert Finney in de rol van Hercule "I take a professional interest in crime" Poirot, en in 2017 met Kenneth Branagh als regisseur en hoofdrolspeler.
Bekijk hier de reportage van onze betreurde collega Ward Verrijcken (Journaal, 2 december 2017):
En bekijk hier de trailer van de originele verfilming van "Murder on the Orient Express" uit 1974, met een sterrencast van Albert Finney over Lauren Bacall, Sean Connery en Vanessa Redgrave tot Ingrid Bergman (die een Oscar won):