Hoe Portugal vaccinkampioen werd: ook wij kunnen ervan leren

Langs de weg die gevaccineerden volgen, legt een sluipschutter één op de 500.000 mensen om. Langs het pad van de ongevaccineerden is dat er eentje op 500. Welke weg kies je? Met een militaire analogie plaatste de Portugese viceadmiraal Henrique Gouveia e Melo in het voorjaar het risico op bloedklonters na vaccinatie met AstraZeneca in perspectief.

Gouveia e Melo leidde sinds februari de Portugese vaccinatietaskforce, tot hij begin deze maand afzwaaide wegens missie volbracht. Portugal is met een vaccinatiegraad van 87 procent wereldwijd vaccinatiekampioen. Bijna 98 procent van de volwassenen is er gevaccineerd. Bijna iedereen die een spuit mag krijgen, heeft die gehad. De militaire achtergrond en het gezag van Gouveia e Melo liggen volgens verschillende analisten mee aan de basis van het Portugese succesverhaal.

De boomlange viceadmiraal rolde niet alleen met militaire efficiëntie een netwerk van vaccinatiecentra uit, maar bedient zich ook van oorlogsretoriek. Tv-optredens doet hij in legeruniform, om eraan te herinneren dat we in oorlog zijn met het virus. Toen demonstranten de voorbije zomer een vaccinatiecentrum in Lissabon blokkeerden en hem voor moordenaar uitscholden, marcheerde Gouveia e Melo er geüniformeerd naartoe, om er voor de camera’s op te wijzen dat niet hij maar het virus de moordenaar is.

Vertrouwen in het leger

Vaccinoloog Pierre Van Damme (UAntwerpen) wijst erop dat de vaccintwijfel in Portugal sowieso erg laag is. “De bevolking is nog tot vrij recent geplaagd door infectieziekten, zoals de mazelen, waartegen vaccins duidelijk hebben geholpen. Dat zit nog fris in het geheugen en is ook gebruikt in de communicatie. Door een netwerk van vaccinatiepunten uit te bouwen tot op wijkniveau heeft de Portugese campagne bovendien heel veel mensen bereikt.”

Biostatisticus Geert Molenberghs (UHasselt en KU Leuven), die voor de GEMS de internationale gebeurtenissen opvolgt, wijst erop dat het draagvlak ook om andere redenen al groot was. “Portugal heeft altijd een zeer intelligent en consistent beleid gevoerd, in tegenstelling tot buurland Spanje, dat met een jojobeleid zijn bevolking gek maakte. Desondanks heeft het land enkele serieuze golven te verwerken gekregen, waardoor duidelijk was dat vaccins de enige uitweg waren. Gouveia e Melo is er wel in geslaagd een al gemotiveerde bevolking nog verder te motiveren.”

“De Portugezen hebben traditioneel veel vertrouwen in het leger”, zegt Jan De Maeseneer, hoogleraar huisartsengeneeskunde en lid van de vaccinatietaskforce. “Dat is terug te voeren op de Anjerrevolutie in 1974, toen een militaire coup een einde maakte aan de dictatuur.” De Maeseneer ziet nog andere redenen voor het Portugese succesverhaal. “Portugal heeft een zeer goed uitgebouwde eerstelijnszorg. Dat verband zien we ook op andere plaatsen met een hoge vaccinatiegraad. In Vlaanderen, met een vaccinatiegraad van 80 procent, heeft 76 van de bevolking een globaal medisch dossier, beheerd door een vaste huisarts. In Brussel heeft maar 49 procent een vaste huisarts, en bedraagt de vaccinatiegraad 50 procent.”

Rekening houdend met de hogere besmettelijkheid van de deltavariant, die trouwens nóg iets hoger is bij de recente deltaplusvariant, krikken we de vaccinatiegraad idealiter op tot 85 procent of meer. Voor De Maeseneer is de Portugese les niet zozeer dat taskforcevoorzitter Dirk Ramaekers in camouflagepak strijdkreten moet debiteren, wel dat het loont om te investeren in een goede relatie met huisartsen en andere gezondheidswerkers in de eerstelijnszorg. “Om de resterende twijfelaars over de streep te trekken, moet je die mensen persoonlijk kunnen benaderen. Wie de voorbije decennia heeft geïnvesteerd in het vertrouwen in eerstelijnsgezondheidswerkers, plukt daar vandaag de vruchten van.”