Nederlandse rechter wijst archeologische schat van de Scythen toe aan Oekraïne: "Langverwachte overwinning"
In Nederland heeft een rechter in beroep een archeologische schat die in 2014 door musea op het Krim-schiereiland en in Kiev aan Nederland was uitgeleend, toegewezen aan Oekraïne. Het gaat om gouden, zilveren en bronzen voorwerpen van de Scythen, een oud Aziatisch ruitervolk. Nederland zat verveeld met de kwestie nadat de Krim enkele jaren geleden door Rusland was bezet en geannexeerd. Zowel de Oekraïense staat als de musea op de door de Russen geannexeerde Krim hadden de voorwerpen opgeëist.
Het wordt dus Oekraïne. Net als een rechtbank in eerste aanleg eerder had beslist, heeft nu ook een rechter in beroep geoordeeld dat een aantal archeologische voorwerpen van de Scythen aan Oekraïne moet worden teruggegeven. Daarmee komt - voorlopig? - een einde aan een juridisch en diplomatiek steekspel dat al jaren aansleept.
Zowel Oekraïne als musea op de door Rusland geannexeerde Krim eisten een collectie van unieke gouden, zilveren en bronzen voorwerpen van de Scythen op, een Aziatisch ruitervolk dat 2.000 jaar geleden in de Euraziatische steppen leefde, van wat nu Roemenië is over Oekraïne en Rusland tot in Centraal-Azië.
BEKIJK: Dit is de collectie gouden kunstvoorwerpen die Nederland moet teruggeven aan Oekraïne. Lees verder onder de video.
De voorwerpen in kwestie komen uit vier musea op het Krim-schiereiland en een in de Oekraïense hoofdstad Kiev. Ze werden begin 2014 uitgeleend voor de tentoonstelling "De Krim, goud en geheimen van de Zwarte Zee" in het Allard Pierson Museum in Amsterdam. Het gaat onder meer om een gouden versierde helm (foto boven) van meer dan 1 kilogram.
Normaal moesten die uitzonderlijk mooie voorwerpen nadien uiteraard worden teruggegeven aan de eigenaars, maar de politieke toestand gooide roet in het eten. Zo was het Oekraïense schiereiland Krim intussen bezet en geannexeerd door Rusland, een aanhechting die internationaal niet erkend wordt en zeker niet door het Westen.
Teruggeven, maar aan wie?
Nederland en het museum zaten verveeld met de kwestie. De zaak kwam voor de rechter en in 2016 besliste een Nederlandse rechtbank dat de schat toekwam aan Oekraïne, weliswaar mits de betaling van een som van 110.000 euro voor de kosten van de bewaring ervan. Het hof beriep zich toen op richtlijnen van de VN-cultuurorganisatie Unesco die bepalen dat cultureel erfgoed moet worden teruggegeven aan soevereine staten eerder dan aan instellingen zoals musea.
Voor ons zou het verlies van deze stukken een enorme ramp zijn
Rusland was het daar niet mee eens en ging in beroep, maar krijgt nu dus opnieuw ongelijk. Volgens de Nederlandse rechter in beroep wegen de nationale culturele belangen van Oekraïne zwaarder door dan de belangen van de musea op de Krim. Het Allard Pierson Museum in Amsterdam is niet langer verplicht om de voorwerpen terug te geven aan de musea, oordeelde de rechter, "op basis van de wet op de musea hebben de rechten van de Oekraïense staat voorrang".
De uitspraak in beroep verschilt wel enigszins van die in eerste aanleg. Volgens de rechter in beroep had de vorige rechter het verkeerd toen die oordeelde dat alleen soevereine staten cultureel erfgoed kunnen opeisen.
Oekraïne heeft al gereageerd op de rechterlijke beslissing en heeft het over een "langverwachte overwinning". Voor Rusland is het verlies van een dergelijk waardevol erfgoed niet enkel cultureel, maar ook diplomatiek een klap in het gezicht. Dat zou het ook voor Oekraïne geweest zijn.
Tegen de uitspraak in beroep kan wel nog in beroep gegaan worden bij de hoogste rechtbank in Nederland. De Universiteit van Amsterdam, eigenaar van het Allard Pierson Museum, liet weten dat de voorwerpen voorlopig in Amsterdam blijven, tot alle juridische middelen uitgeput zijn.
Het goudminnende ruitervolk van de steppen
De Scythen waren een beroemd/berucht en erg machtig ruitervolk dat tussen de 8e eeuw voor en de 4e eeuw na Christus een groot gebied controleerde ten noorden van de Zwarte en de Kaspische Zee, ongeveer van het huidige Roemenië over Oekraïne tot de steppen van het westen van Centraal-Azië.
Ze zouden een aan het Perzisch verwante taal hebben gesproken. Hun macht was gebaseerd op een met pijl en boog gewapende cavalerie die erg mobiel was over grote afstanden. De Scythen vormden geen rijk, maar een confederatie van staten en voerden strijd tegen de Grieken, Parthen en Perzen, maar ook in het noorden van India. In de 6e eeuw voor Christus sloegen ze een grote invasie van de Perzische koning Darius I terug. De traditie om drinkbekers te maken uit de schedels van gesneuvelde vijanden joeg de oude Grieken schrik aan.
Toch onderhielden Grieken, Romeinen en Perzen onder meer via kolonies op de Krim goede handelscontacten met de Scythen die grote delen van de Zijderoute naar China en India controleerden. De Scythen waren ook getalenteerde goud- en zilversmeden. Veel kunststukken zijn opgegraven in "koergans" of grafheuvels. Opvallend is dat daarin ook veel vrouwelijke militairen begraven werden. Mogelijk liggen de Scythen aan de basis van de Griekse legende over de vrouwelijke strijders of amazones.
Blauwe stippellijn: leefgebied van de Scythen