Bij het Vlaamse onderzoek naar PFOS werden twee drempels gehanteerd op basis van een studie van de Duitse Commissie voor humane biomonitoring: een lagere drempel die een soort van knipperlicht geeft, dat je niets speciaals moet doen maar het toch wat in de gaten moet houden. En een hogere drempel, de alarm- of actiedrempel, die aangeeft dat “nadelige gezondheidseffecten op lange termijn mogelijk zijn”.

In dat laatste geval moet je de blootstelling verlagen: geen eigen eieren eten bijvoorbeeld, of “goede hygiëne toepassen: handen wassen (zeker voor de maaltijd) en kuisen met nat in de binnenomgeving”. Ook moet je dan samen met de huisarts extra aandacht hebben voor zaken als diabetes, bloeddruk, cholesterol en de schildklier. PFOS is “mogelijk kankerverwekkend”.

(Lees verder onder de grafiek)

Van 796 omwonenden werd een bloedstaal onderzocht. Slechts 9% van hen zit wat PFOS betreft helemaal goed, 32% zit boven de lage drempel – “nadelige gezondheidseffecten niet uit te sluiten”. 59% zit boven de alarmdrempel. In totaal wonen 12.000 mensen binnen de perimeter van 3 kilometer van 3M, voor het overgrote deel in Zwijndrecht. Dat zou dus betekenen dat zowat 7.000 mensen boven de alarmdrempel zitten, alleen kun je de resultaten van de 796 testpersonen niet zonder meer extrapoleren naar de hele groep, bijvoorbeeld omdat in verhouding meer vrouwen deelnamen aan het onderzoek.

93% boven richtwaarde

De Duitse richtwaarden werden gebruikt voor de individuele resultaten van de bewoners. De Vlaamse wetenschappers keken ook naar de richtwaarde van 6,9 microgram die de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid (EFSA) hanteert en die interessant is op groepsniveau: 93% van de Zwijndrechtse bevolking blijkt boven die richtwaarde te zitten.

Hoe dichter bij 3M en hoe langer mensen er wonen, hoe hoger de gemiddelde PFOS-waarden. Wie ten zuidwesten woont, in het centrum van Zwijndrecht, scoort slechter dan in het zuidoosten, richting Linkeroever.

“De hoogste waarden vonden we binnen 1,5 kilometer van 3M, maar dat kan schommelen, je vindt daar ook mensen met lage waarden”, zeggen onderzoekers Katleen De Brouwere en Ann Colles van het Vlaams onderzoekscentrum Vito. Er zijn buurtbewoners met waarden boven de 700 microgram. “Maar dat wil niet zeggen dat die zeven keer meer risico lopen dan iemand met 100 microgram”, zeggen de onderzoekers. “We weten wat de alarmdrempel is, maar de verschillen daarboven, daar zijn geen wetenschappelijke gegevens over.”

De Leuvense toxicoloog Jan Tytgat vergelijkt het met roken: “Je loopt meer of minder risico op longkanker als je meer of minder rookt, maar of je effectief ziek wordt hangt ook van nog heel wat andere factoren af: je genetische aanleg, of je voor de rest gezond leeft, en gewoon het toeval ook.”

En als je op vier kilometer van 3M woont op Linkeroever? Of in het centrum van Antwerpen, ergens tussen zes en tien kilometer? “De bloedtests geven het duidelijk aan: hoe verder weg, hoe lager de gemiddeldes”, zegt Tytgat. Tussen 5 en 10 kilometer geldt alleen nog deze voorzorgsmaatregel: “niet meer dan één ei uit eigen kweek per persoon per week”.

“Zorgwekkende situatie”

Hoe dan ook, het is nu dus eindelijk officieel, na maanden van onrust, dat er een meetbaar effect is voor de volksgezondheid en dat ingrijpen noodzakelijk is. De onduidelijkheid van zoiets als “mogelijke gezondheidseffecten op lange termijn” kan niet worden weggenomen, daar moeten de omwoners mee leven. Vlaanderen gaat wel verder “biomonitoren” om een preciezer beeld te krijgen van de PFOS-aantasting van mens en milieu rond 3M.

Het gemeentebestuur van Zwijndrecht wil meer te weten komen over de mogelijke vervuiling via de lucht, die in dit onderzoek niet expliciet aan bod komt. Schepen van Leefmilieu Steven Vervaet (Groen) spreekt van een zorgwekkende situatie. “Onze burgers moeten zich met de no regret-maatregelen (adviezen uit voorzorg van het Agentschap Zorg en Gezondheid, red.) inspannen voor iets waar ze geen schuld aan hebben. Waar is de regret, de spijt, van 3M? Zij blijven bepaalde PFAS (verzamelnaam van de moeilijk afbreekbare stoffen, red.) gebruiken, er blijft vervuild zand liggen en ze willen zelfs in beroep gaan tegen de verstrengde lozingsvergunning.”

Op onze vraag om een reactie antwoordde 3M met een lijvige mail, die begint met “3M blijft samenwerken met de relevante autoriteiten. Wij bekijken deze zaak om de gepaste volgende stappen te bepalen”. Over het bloedonderzoek zegt 3M dat het al tientallen jaren het welzijn van hun eigen medewerkers volgt – “in principe blootgesteld aan aanzienlijke hogere concentraties”– en dat geen nadelige gezondheidseffecten zijn aangetoond. Het bedrijf “zet in op constante verbetering van de productieprocessen volgens haalbare tijdslijnen”. Was getekend: het 3M Communicatieteam.