Polen moet miljoen euro per dag betalen in rechtsstaatruzie met Europa

Wat is de disciplinaire kamer van het Hooggerechtshof?

De zogenaamde tuchtkamer is een instelling die in 2018 werd opgericht in het kader van de omstreden hervormingen van het Poolse gerecht. De tuchtkamer moet de rechters superviseren en heeft de macht om hun onschendbaarheid op te heffen, zodat ze strafrechtelijk vervolgd of minder bezoldigd kunnen worden. 

Het Europees Hof in Luxemburg had Polen op 14 juli bij wijze van tussentijdse maatregel gevraagd om alle activiteiten van de tuchtkamer onmiddellijk op te schorten. Volgens het Hof zette die kamer immers de onafhankelijkheid en onpartijdigheid van de rechterlijke macht in Polen op de helling. 

De Poolse premier Mateusz Morawiecki werd vorige week hierover in het Europees parlement ook nog op de vingers getikt. Waarop Morawiecki herhaalde dat het Poolse Hof boven het Europees Hof van Justitie in Luxemburg staat. Het woord ‘Polexit’ viel bij parlementariërs, een vertrek van Polen uit de EU.

Waarom volgt er nu een dwangsom?

De Europese Commissie vroeg het hof om de dwangsom van een miljoen euro omdat de regering in Warschau maar niet bij wil draaien in het slepende conflict. De Commissie voert al jaren strijd tegen de gerechtelijke hervormingen in Polen. Naast de lancering van de artikel 7-procedure uit het Europese verdrag en inbreukprocedures bij het Hof blokkeert ze momenteel ook de uitkering van geld uit het Europese relanceplan voor Polen. 

De Commissie broedt tenslotte ook op de activering van het nieuwe mechanisme dat het mogelijk maakt Europese fondsen te blokkeren voor lidstaten die de principes van de rechtsstaat met voeten treden. Dat mechanisme wordt momenteel betwist door Polen en Hongarije bij het Hof van Justitie.   

Eerder deze maand bereikten de spanningen een hoogtepunt toen het grondwettelijke hof in Polen oordeelde dat delen van de Europese verdragen in strijd waren met de Poolse grondwet. Dat arrest wordt door de Commissie aanzien als een ongeziene aanval op de voorrang van het Europese recht en de bevoegdheid van het Europese Hof. 

Hoe reageert Polen op de sanctie?

De Poolse regering is woedend en spreekt van “machtsmisbruik en chantage”. Het hof “treedt buiten zijn bevoegdheden”, zegt onderminister van Justitie Sebastian Kaleta. Polen kan weigeren de dwangsom over te maken naar de Europese Commissie, maar dat baat het land niet. Het bedrag kan ook worden ingehouden op EU-subsidies die het land ontvangt.

Wat als Polen blijft weigeren?

Het juridische getouwtrek met de Europese instellingen begint een impact te hebben op de Poolse schatkist. Het hof in Luxemburg legde Polen vorige maand ook al een dwangsom op omdat het land weigert een kolenmijn te sluiten die Tsjechisch grondgebied zou vervuilen. Dat kost Polen een half miljoen per dag. De ruzie over de rechtsstaat houdt ook de uitkering van miljarden euro’s uit het Europese coronaherstelfonds aan Polen op.

Uit de hoogte van een dwangsom spreekt doorgaans onder meer hoe ernstig het Europees Hof het verzuim vindt. Een paar jaar geleden hield het hof het nog op 100.000 euro per dag, in weer een andere Poolse zaak.

Het Europees Hof droeg Polen in juli op om de tuchtkamer te schorsen. Als het land dat blijft nalaten, dreigt er “ernstige en onherstelbare schade aan de rechtsorde van de Europese Unie en aan de waarden waarop de unie is gegrondvest, in het bijzonder de rechtsstaat”, stelt het hof. Polen mag dan hebben aangekondigd het toezicht op rechters anders te willen regelen, maar hoe blijft onduidelijk. De tuchtkamer heeft nog steeds rechtsmacht en in gang gezet onderzoek naar sommige rechters lijkt gewoon door te gaan.

Na de nederlaag bij het Europees Hof vroeg de Poolse regering het eigen grondwettelijk hof om uit te spreken dat het Pools recht soms boven het EU-recht gaat. Daar kan Warschau zich niet achter verschuilen, stelt de vicepresident van het hof in een eerste weerwoord tegen die uitspraak.