Direct naar artikelinhoud
Vier vragenPandemie

Is dit dan hoe een doorsnee herfst er voortaan altijd zal uitzien?

Iedereen met mondmasker in de Gentse winkelstraten.Beeld Wouter Van Vooren

Het rijk der vrijheid is uitgesteld, het mondmasker mag terug van de haak. Is dit hoe een doorsneeherfst er in de toekomst zal gaan uitzien?

Gingen we ons niet naar het rijk der vrijheid prikken?

Wie daarvan uitging, heeft volgens biostatisticus Geert Molenberghs (UHasselt en KU Leuven) niet goed opgelet. “We hebben er altijd voor gewaarschuwd dat de vaccins geen wondermiddel zijn”, zegt Molenberghs. “Politici hebben dat soms wat laten uitschijnen, maar daar hebben wij als experts nooit achtergestaan en dat was ook niet met het virus afgesproken.”

Dat we ooit van dit virus afraken, zoals van polio of de mazelen, lijkt uitgesloten. Daarvoor heeft het te veel vervelende eigenschappen: het is erg besmettelijk, je kan het doorgeven zonder dat je symptomen hebt, en ook gevaccineerden kunnen nog anderen aansteken. Het virus zal endemisch worden zoals de griep en de vier andere humane coronavirussen. In het beste geval komt en gaat het virus in voorspelbare golven, zonder ons echt in de problemen te brengen.

Hoe aangenaam wordt samenleven met het virus?

Dat hangt van veel onzekere factoren af. Hoe hoog krijgen we de vaccinatiegraad uiteindelijk? Welke mutaties heeft het virus nog in petto? En hoe goed beschermt de al opgebouwde immuniteit tegen die nieuwe varianten?

“Mogelijk krijgen we volgend najaar nog een opflakkering, die we al veel makkelijker onder controle zullen kunnen houden dan nu, en wordt die jaarlijkse opflakkering mettertijd zwakker”, zegt Molenberghs. “Tot een coronagolf enkel nog tot een piek in de Kleenex-verkoop leidt. Maar dat is koffiedik kijken.”

Sommige experts gaan ervan uit dat SARS-CoV-2 net als de andere humane coronavirussen op termijn een verkoudheidsvirus zal worden, met een dodentol die veel lager ligt dan die van de seizoensgriep. Anderen vermoeden dat we toch meer in de buurt van de seizoensgriep zullen belanden. “Als we erin slagen om door vaccinatie voor iedereen het risico om ernstig ziek te worden met een factor tien te verlagen, kom je uit op een risico dat ongeveer 2,5 keer hoger is dan bij de gewone griep”, zegt biostatisticus Tom Wenseleers (KU Leuven). “Dat lijkt aanvaardbaar vanuit persoonlijk perspectief, maar doordat het virus zoveel besmettelijker is, kan de impact op de samenleving toch aanzienlijk zijn.”

De Franse viroloog Francois Balloux (University College London) schatte onlangs op basis van een boel aannames dat endemische Covid-19 op een populatie van 11 miljoen jaarlijks een kleine 1.200 levens zou eisen, iets hoger dan de griep.

Horen maatregelen zoals mondmaskers en minder contacten er dan voortaan elk najaar bij?

“We mogen niet uit het oog verliezen dat we nu extra maatregelen nemen omdat een te groot deel van de bevolking nog geen optimale immuniteit heeft”, zegt immunoloog Geert Leroux-Roels (UGent). “Dat zal veranderen. Doordat meer mensen zich laten vaccineren, door een derde prik voor de al gevaccineerden en door natuurlijke infecties. Als je als gevaccineerde besmet raakt, heb je wellicht het equivalent van een hele goede derde prik gekregen.” Herhaaldelijke blootstelling aan het virus, al dan niet aangevuld met een extra prik van tijd tot tijd, leidt er in een ideaal scenario toe dat de impact van opeenvolgende coronagolven steeds kleiner wordt.

Verschillende experts wijzen erop dat maatregelen zoals tijdelijk contacten beperken en - jawel - een mondmasker opzetten er nog een tijdje bij kunnen horen én dat daar in andere landen veel minder over gezeurd wordt. “In veel Aziatische landen is het not done om snotterend zonder mondmasker te gaan werken of het openbaar vervoer te nemen”, zegt bio-ethicus Heidi Mertes (UGent). “Ik hoop dat deze pandemie tot de blijvende reflex leidt om daarin wat voorzichtiger te zijn.” 

Mertes wijst erop dat het maar is hoe je het bekijkt. “Als de overheid relatief lichte maatregelen afkondigt, zoals mondmaskers, aanbevolen thuiswerk en coronapas, hebben we snel de neiging dat als een vrijheidsbeperking te zien. Terwijl je ze ook als vrijheidscreërende maatregelen kan zien, die veel drastischere maatregelen voorkomen.”

Waarom breiden we niet gewoon de zorgcapaciteit uit?

Een scenario waarin de impact van het virus uitdooft kan wel wat tijd in beslag nemen. Microbioloog Jan Kluytmans (Universiteit Utrecht) rekent in de krant Het Parool voor dat er in de nabije toekomst jaarlijks nog zo’n 10.000 Nederlanders in het ziekenhuis kunnen belanden. “De zorgcapaciteit moet structureel omhoog”, besluit Kluytmans.  Omgerekend zou het in België jaarlijks om ongeveer 7.000 patiënten gaan. “Een realistische schatting op basis van de huidige kans op hospitalisatie”, denkt Wenseleers. “Maar hoe die zal evolueren is nog onzeker.”

De ziekenhuiscapaciteit is tot dusver een belangrijke parameter geweest om te bepalen of maatregelen nodig waren. “Het is duidelijk in ieders belang dat een goede zorg gegarandeerd blijft, en dus is het voor politici makkelijk om op basis daarvan maatregelen te rechtvaardigen”, zegt moraalfilosoof Patrick Loobuyck (UAntwerpen). “Maar vanuit ethisch perspectief roept het vragen op. Moet je dan in een wereld met een sterk uitgebreide zorgcapaciteit geen maatregelen meer nemen? Het blijft de plicht van de overheid om de gezondheid van de zwaksten te beschermen. Ook als ze daarvoor bepaalde vrijheden moet beknotten.”