Zwijndrecht tussen hoop en vrees na bloedstudie: ‘Mogelijk verwijten onze dochters ons later dat we nooit vertrokken zijn’

Al bijna vijf jaar woont hij in Zwijndrecht, in vogelvlucht een dikke kilometer van de 3M-fabriek, waar jarenlang de moeilijk afbreekbare stof PFOS werd geproduceerd. “Ik ging ervan uit dat de lucht hier toch een beetje beter zou zijn dan in Aartselaar, waar ik tussen de E19 en de A12 woonde”, zegt Sven De Loenen (50). Hij geniet nog even van de najaarszon op zijn zelf aangelegde terras. 

Ook voor hem was het schrikken toen hij de resultaten van het bloedonderzoek in de buurt binnenkreeg. Met 19,7 microgram PFOS per liter zit hij ver boven de risicodrempel. “En dat terwijl ik, zonder het te weten, alle voorzorgsmaatregelen opvolgde: ik kweek geen groenten in eigen tuin, heb geen kippen, gebruik geen grondwater. Op relatief korte tijd heb ik hoge waardes opgebouwd.”

Bom in de brievenbus

Bij zo’n achthonderd buurtbewoners viel deze week een bom in de brievenbus: de bloedwaarden waren bij negen op de tien te hoog. Voor het gemeentebestuur was dat het signaal om verdere stappen te ondernemen. Het schepencollege kondigde donderdagmiddag aan 3M in gebreke te stellen. 

“We moeten onze burgers tonen dat we aan hun zijde staan”, zegt schepen voor Leefmilieu Steven Vervaet (Groen). “Wij als gemeente hebben niet de financiële draagkracht om alle maatregelen te nemen om de vervuiling aan te pakken. De burger al zeker niet.” 

Daarom geeft de gemeente de Amerikaanse multinational veertien dagen de tijd om volledige transparantie te bieden. Daarnaast moet het bedrijf een duidelijk engagement tonen dat het wil betalen voor de geleden schade: van bodemsanering en extra bloedonderzoek over het vergoeden van aannemers die hun werken tijdelijk moeten stilleggen en landbouwers die inkomsten mislopen, tot het opkopen van huizen van burgers die willen verhuizen. Komt er binnen die termijn geen afdoende antwoord, dan dient de gemeente klacht in. Burgers kunnen zich daarbij aansluiten.

De Vlaamse regering stelde begin vorige maand ook al 3M in gebreke. De eisen zijn gelijkaardig. Ook Vlaanderen vraagt meer transparantie en eist dat 3M opdraait voor de geleden schade. Begin oktober liet het bedrijf weten dat het voor 125 miljoen euro wil bijdragen, maar een groot deel van dat geld zou gaan naar investeringen op het bedrijventerrein zelf om de vervuiling in te dammen. Minister voor Leefmilieu Zuhal Demir (N-VA) aanvaardde dat bod niet, maar wil nu eerst inzetten op verdere onderhandelingen om het bedrag op te drijven. 

Maar dat is niet de enige actie op Vlaams niveau. Gisteren heeft de milieu-inspectie een delegatie van 3M op het matje geroepen. Voor Demir was het de laatste kans voor de multinational om aan te tonen dat de fabriek geen PFAS (of de brede familie van ‘forever chemicals’) meer uitstoot die schadelijk kunnen zijn voor omwonenden. Anders zou een deel van de productie stilgelegd worden.

Powerplay

Hoewel de beslissing daarover pas vrijdag wordt verwacht, stuurde 3M donderdagnamiddag al preventief een persbericht uit. Met een duidelijk dreigement: zelfs een tijdelijke sluiting leidt tot jobverlies en brengt de toelevering aan andere bedrijven in gevaar. Ook zou volgens 3M de verderzetting van de Oosterweel-werken in dat geval niet langer verzekerd zijn. Volgens bouwheer Lantis is dat laatste dreigement compleet uit de lucht gegrepen. Het lijkt sterk op een staaltje powerplay, is ook in politieke hoek te horen. Het toont meteen aan hoe hard 3M bereid is het spel te spelen.

De voorbije maanden waren sowieso een realitycheck voor het gemeentebestuur van Zwijndrecht. Het ging ervan uit dat het bedrijf altijd open kaart speelde over mogelijke vervuiling en dat de Vlaamse overheid dat voldoende kon handhaven. 

Schepen Vervaet is bovendien teleurgesteld in de Vlaamse afvalstoffenmaatschappij OVAM. “In 2015 en 2018 stellen ze in verschillende documenten dat de bodemkwaliteit in het woongebied perfect in orde was”, zegt hij. “Dat hebben we ook altijd als uitgangspunt genomen. Maar de metingen waren gewoon te onzorgvuldig.”

Gemeente vs. multinational

Rijst de vraag: wat vermag de lokale overheid eigenlijk tegen zo’n multinational? “Ach, alle beetjes helpen”, zegt Jeroen Van Reeth (46), die op twee straten van Sven De Loenen woont . Hij is een van de bezielers van de actiegroep Zwijndrecht Gezond. Ook hij kreeg een een brief deze week - zijn vriendin heeft 30 microgram PFOS in het bloed. 

Het eerste wat volgens hem moet gebeuren is de kraan van de vervuiling toedraaien. “Het is positief dat Demir daarmee bezig is”, zegt hij. Daarna moet de verdere vervuiling worden tegengegaan, de schade opgemeten worden en vergoed. En dan wordt het moeilijk. “Alle voorbeelden uit het buitenland tonen aan dat dat soort bedrijven altijd wel een uitweg vindt, met dank aan een legertje juristen.” 

Net als enkele andere  buurtbewoners denkt hij na over een mogelijke verhuis, al hebben nog maar weinigen de stap gezet. “Als het van mij afhing waren we al lang vertrokken naar Zuid-Frankrijk, waar mijn moeder woont", vertelt hij. “Maar zo simpel is het niet. Je hebt je vrienden en familie hier, onze twee kinderen gaan hier naar school. Zij willen niet weg. Maar wat vertel je hen als ze straks 25 zijn? Mogelijk verwijten ze ons dan dat we nooit vertrokken zijn.”