CHECK - Neen, "Pfizergate" betekent niet dat Pfizer studieresultaten over het coronavaccin heeft vervalst

In heel wat virale berichten op sociale media valt te lezen dat farmaceutisch bedrijf Pfizer zou zijn betrapt op het "vervalsen van studiedata" over haar coronavaccin. Daarbij wordt door twitteraars in Vlaanderen geregeld verwezen naar artikels op de website van P-magazine. Nochtans is er helemaal geen bewijs voor die claim. Hoe raakte dit verhaal dan toch verspreid?

Op 2 november verschijnt in het British Medical Journal (BMJ) een artikel van onderzoeksjournalist Paul D. Thacker. Daarin staan enkele beschuldigingen opgesomd van een 'klokkenluider', Brook Jackson, over het fase-3-onderzoek naar de veiligheid en werkzaamheid van het Pfizer-vaccin in 2020. In die fase van vaccinonderzoek krijgen afzonderlijke groepen proefpersonen ofwel het vaccin, ofwel een placebo toegediend.

De getuige was in september 2020 twee weken lang aan de slag als regionaal directeur bij Ventavia, een Texaans bedrijf dat gespecialiseerd is in klinisch onderzoek. Vaccinontwikkelaar Pfizer nam dat bedrijf in dienst als een soort onderaannemer om een deel van de fase-3-tests uit te voeren. Ventavia was daarbij verantwoordelijk voor 3 van in totaal 153 locaties waar Pfizer haar coronavaccin uittestte. Dat stemt overeen met ongeveer 1/40e van alle betrokken proefpersonen.

Brook Jackson beweert tijdens haar tewerkstelling enkele onreglementaire laboratoriumpraktijken te hebben geobserveerd bij Ventavia, waaronder:

• Laattijdige invoer van data zonder dat te melden
• Deelnemers die na toediening van vaccin of placebo in een gang wachtten zonder geobserveerd te worden door het personeel
• Vaccins die niet op de juiste temperatuur werden bewaard
• Rondslingeren van documenten en producten met zichtbare labels, die mogelijk zouden kunnen leiden tot "unblinding" van proefpersonen - "unblinding" betekent dat uitlekt of een proefpersoon het vaccin dan wel het placebo ontving

Jackson stuurde op 25 september 2020 een klachtenmail naar de Amerikaanse toezichthouder voor geneesmiddelen, de Food & Drug Administration (FDA). Ze kreeg een ontvangstbevestiging en werd enkele dagen later opgebeld door een FDA-inspecteur. De dag waarop Jackson die klacht indiende, werd ze echter ontslagen door haar werkgever Ventavia.

De FDA heeft, zoals gebruikelijk bij haar toezicht op klinische onderzoeken, ook tijdens het fase-3-onderzoek naar het Pfizer-vaccin enkele fysieke inspecties uitgevoerd, meerbepaald op 9 van de 153 onderzoekssites. Daarbij zaten echter geen locaties van Ventavia.

Niet zo bijster veel. 

Sowieso gaat het voorlopig slechts om aantijgingen, niet om bewezen feiten. De betrokken bedrijven, Pfizer en Ventavia, beweren ook niet te zijn gecontacteerd voor een reactie door de auteur van het BMJ-artikel. Een woordvoerder van Ventavia reageerde ondertussen dat klokkenluider Brook Jackson nooit verantwoordelijk was voor de klinische onderzoeken naar het Pfizer-vaccin: "Ventavia heeft een jaar geleden de bevoegde instanties ingelicht. De beschuldigingen werden onderzocht en er werd vastgesteld dat ze ongegrond waren."

Bovendien handelt de getuigenis sowieso slechts over 3 van in totaal 153 sites waar het Pfizer-vaccin werd onderzocht. Zelfs indien alle resultaten die Ventavia afleverde daadwerkelijk onbetrouwbaar zouden blijken te zijn, kan dat hoogstens een minieme impact hebben op de algemene conclusies van het fase-3-onderzoek.

Factcheckers van de Franstalige openbare omroep RTBF interviewden farmacieprofessor Jean-Michel Dogné (Universiteit van Namen) over de zaak. Hij wijst op de beperkte impact van mogelijke problemen bij die ene onderaannemer: "Tientallen onafhankelijke studies over veel grotere patiëntengroepen hebben de werkzaamheid en de veiligheid van het Pfizer-vaccin sindsdien bevestigd, in verschillende landen en voor verschillende varianten." 

Ook geneeskundeprofessor en experte biomedische ethiek Jill Fisher, die in het BMJ-artikel aan bod komt, waarschuwde in een interview met CBS17 voor "onnodige ongerustheid" over dit verhaal. En zelfs auteur Paul Thacker sprak in een interview met CBS17 zijn vrees uit dat "mensen dit gaan gebruiken om een politiek standpunt naar voren te brengen".

De FDA, het bevoegde controleorgaan, reageerde eveneens al op "Pfizergate". Zonder in te gaan op de details van wat omschreven wordt als een "lopende kwestie", stelde het agentschap "het volle vertrouwen te hebben in de gegevens die werden gebruikt om de autorisatie en goedkeuring van het Pfizer-vaccin te ondersteunen". 

Aan de werkzaamheid of veiligheid van het Pfizer-vaccin hoef je dus, op basis van dit verhaal, als gevaccineerde in ons land niet te twijfelen. De kwestie kadert wel in een bredere discussie over het belang van het volgen van medische en ethische protocollen en over voldoende scherp overheidstoezicht op klinisch onderzoek.

De naam "Pfizergate" is niet afkomstig uit het BMJ-artikel. Het is een creatie van antivaccinatie-activisten op sociale media. Door "-gate" toe te voegen aan de naam van Pfizer wordt geïnsinueerd dat er sprake zou zijn van een groot schandaal, zoals het Amerikaanse politieke schandaal Watergate in de jaren 1970.

Op sociale media, op websites als P-magazine en opvallend vaak ook bij Russische staatsmedia verschenen onder de noemer "Pfizergate" allerlei interpretaties van het BMJ-artikel die niet aansluiten bij de werkelijkheid. 

Elders vielen zelfs valse berichten te lezen dat Pfizer-CEO Albert Bourla zou "gearresteerd" zijn en dat "de media dat verzwijgt". Bourla is echter helemaal niet gearresteerd. Hij gaf op 5 november nog interviews aan Amerikaanse media over een coronageneesmiddel dat het bedrijf ontwikkelde.