Steven Van Gucht: ‘Het virus profiteert nu van alle extra contacten’

Zijn het de niet-gevaccineerden die in de ziekenhuizen belanden? 

Van Gucht: “We zien een gemengd beeld. De helft zijn gevaccineerden.  Bij hen gaat het vooral over ouderen met een zwakke gezondheid, waarbij het vaccin net niet sterk genoeg was. De andere helft is niet gevaccineerd. Het gaat vooral om een profiel van jongere mensen met een goed immuunsysteem, die er waarschijnlijk niet hadden gelegen als ze een vaccin kregen. 

“Als je het omrekent, zijn de niet-gevaccineerden oververtegenwoordigd. Zij maken zo’n 10 procent van de bevolking uit en zijn toch goed voor bijna de helft van de hospitalisaties. Wie gevaccineerd is en jonger dan 65 jaar, heeft zelf 14 keer minder kans om op intensieve zorg te belanden in vergelijking met niet-gevaccineerden.”

Is de graad waarmee mensen nu in het ziekenhuis worden opgenomen niet vergelijkbaar met eerdere golven?

Van Gucht: “Gelukkig is die graad lager. Qua besmettingen zitten we wel op hetzelfde niveau van de tweede golf (oktober vorig jaar). Er was nog nooit zoveel virus als nu. Niet onlogisch, want we hebben opnieuw meer contacten. Dankzij het vaccin, zien we - ondanks die vele besmettingen - een minder grote impact op de ziekenhuizen. In Vlaanderen zitten we met onze ziekenhuisopnames op hetzelfde niveau van de derde golf, die al lichter was dan de eerste en tweede golf. Momenteel belanden er elke dag 20 extra patiënten op intensieve zorg. De teller staat in totaal op meer dan 530 patiënten. Stel dat we niet hadden kunnen rekenen op de vaccinatie, zaten we nu in een lockdown zoals we bij de eerste golf. De ziekenhuizen zouden dan geen plaats meer hebben. Ook zien we een serieuze impact op de sterftes, die blijven systematisch veel lager. Zo’n 20  à 23 sterfgevallen per dag. Dat zijn er veel, maar in de  tweede golf met een gelijkaardig aantal besmettingen, waren er tien keer meer doden.”

Wat is de rol van de deltavariant?

Van Gucht: “Alle besmettingen worden op dit moment veroorzaakt door dezelfde deltavariant. Dat is zo over heel Europa. Slechts een klein percentage is een andere variant. De deltavariant is bovendien veel besmettelijker en breekt makkelijker door het vaccin. Kortom, delta is alles wat de klok slaat.”

Hoelang blijft iemand die nu corona oploopt besmettelijk?

Van Gucht: “De regel blijft tien dagen in quarantaine. Na dag tien kan je ervan uitgaan dat je veilig bent, op voorwaarde dat je geen ernstige symptomen hebt. De koorts moet twee tot drie dagen volledig verdwenen zijn. Aan het begin ben je heel besmettelijk. Vooral de periode twee dagen voor de symptomen starten tot de eerste drie dagen na het begin van jouw symptomen. Natuurlijk weet je de twee eerste dagen vóór de symptomen niet dat je besmettelijk bent, want je bent niet ziek. Op dat moment scheid je veel virus uit. Bij gevaccineerden is de periode normaal korter: je bent een tweetal dagen heel besmettelijk in tegenstelling tot vijf dagen. Je lichaam krijgt het virus sneller onder controle.”

Zijn er nog vaccins waarbij een virus zich blijft verspreiden, ook na vaccinatie?

Van Gucht: “Bij andere virussen hebben de meeste mensen al antistoffen. Je raakt bijvoorbeeld een paar keer in je leven besmet met het griepvirus. Dat noemen we dan “populatie-immuniteit”. De virussen verdwijnen dus niet, alleen zijn de gevolgen minder erg en rem je de spreiding. Dat is wat je in essentie met een vaccin bereikt. 

“Het is dus moeilijk om besmetting volledig te blokkeren. Je kan er wel een impact op hebben en de verspreiding vertragen. Voorlopig is het nog niet genoeg om te zeggen dat we uit de gevarenzone zijn. Dat punt hebben we nog niet bereikt. Het vaccin beschermt voor 50 procent tegen besmetting, en dus voor 50 procent niet. Dat is geen verrassing. Het ene vaccin is daarin al succesvoller dan het andere. De mRNA-vaccins (Pfizer en Moderna) presteren het beste en beschermen beter tegen besmetting. AstraZeneca en Johnson & Johnson doen dat minder. Daarom zullen we bij een derde prik ook eerder opteren voor de vaccins die het meeste bescherming bieden.”

Zijn de vaccins minder efficiënt dan we dachten?

Van Gucht: “Uit de klinische studies zien we dat ze minder werkzaam zijn dan initieel werd aangegeven. De studies zijn echter wel correct, want er heerste toen nog een andere variant dan de deltavariant. De resultaten waren toen buitengewoon goed (meer dan 90 procent bescherming, ook bij ouderen). Nu merken we vooral bij zwakkeren en ouderen minder bescherming op. De bescherming is nog altijd heel goed, maar niet de 90 procent zoals gehoopt. 

“Deze groep maakt nu drie à vier keer minder kans om in het ziekenhuis te belanden, wat toch al heel wat is. Maar dat is niet de 9 keer minder kans, waarop we voordien hoopten. Dat heeft drie oorzaken. Ten eerste de nieuwe deltavariant. Die is besmettelijker en kan makkelijker door het vaccin breken. Ten tweede werden de eerste twee dosissen van het vaccin al een tijdje geleden gezet. De immuniteit zwakt dus af. Tot slot circuleert er nu veel virus, niet door het falen van de vaccins, maar door bijeenkomsten die een jaar en half hebben stilgelegen en een toename aan contacten. Wel merken we dat de vaccins onder de 65 jaar nog even goed werkzaam zijn als we initieel dachten. Voor die groep bieden vaccins een zeer sterke bescherming, echter geen 100 procent. Jonge gevaccineerden belanden ook in het ziekenhuis. Hen zou je de pechvogels kunnen noemen. Al zijn ze ondervertegenwoordigd.”

Waarom stijgen ziekenhuisopnames nu sneller in Vlaanderen dan in Brussel waar de vaccinatiegraad lager ligt?

Van Gucht: “In Vlaanderen zijn we op korte tijd van 20 opnames per dag geëvolueerd naar meer dan 100. Dat aantal is op een maand tijd dus vervijfvoudigd. Op intensieve zorg zien we in Vlaanderen zelfs een stijging van 43 procent. Daartegenover zien we in Brussel zo’n 25 opnames per dag. Minder dus, al blijft dat nog steeds een heel hoog aantal. In onze hoofdstad evolueert het virus nu minder snel, vanwege een consistente aanpak. 

“In Vlaanderen konden mensen meer contacten hebben, waar men in Brussel voorzichtiger bleef vanwege de hogere cijfers en lagere vaccinatiegraad. Daar werd de maatregel van het mondmasker bijvoorbeeld langer aangehouden, op meerdere plaatsen. Vaccins bieden een goede bescherming: onder de 65 jaar heb je negen keer minder kans op een ziekenhuisopname. Maar de kans op besmetting bestaat nog steeds, we moeten dus remmen op het aantal contacten. 

“Ik denk dat Brussel daarin standvastiger is geweest. We wisten dat we in het najaar niet enkel op het vaccin konden vertrouwen, daarvoor is het te vroeg. Het virus profiteert nu van al die extra contacten. Ook in Vlaanderen - met zijn hoge vaccinatiegraad - zal je bij te veel contact een impact zien op het aantal patiënten in de ziekenhuizen.”

Hoe komt het dat mensen nog besmettelijk zijn na hun vaccin?

“Dit virus verspreidt zich niet via het bloed, zoals de mazelen bijvoorbeeld. Bij dat soort virus kan je verspreiding sneller stoppen, want in het bloed zitten de antistoffen. Virussen zoals Covid-19 die in onze slijmvliezen zitten, zijn moeilijk volledig tegen te houden. Covid-19 komt in de neus terecht, wat het heel moeilijk maakt om het van begin af aan te blokkeren. Na twee à drie dagen zal ons immuunsysteem, getraind door het vaccin, in actie schieten en ‘soldaten’ naar de neus sturen om het virus te controleren en te neutraliseren. Hierdoor evolueer je niet naar een ernstige vorm van de ziekte, maar in het begin kan je wel iemand besmetten. Je bent namelijk al twee à drie dagen verder en kunt het virus potentieel doorgegeven hebben. Bij recent gevaccineerden zie je hoge antistofwaarden. Wat maakt dat je het virus dan wel kan blokkeren en verspreiding kan tegengaan. Maar die waarden verzwakken met de tijd. Dat is een normaal proces en betekent niet dat je niet beschermd bent.”