‘Sommigen bleven denken dat we ‘zero covid’ konden bereiken’: voorzitter artsenvakbond hard voor coronabeleid

“Weet u wat ik jammer vind? Van zodra iemand het coronabeleid op de korrel neemt, wordt die weggezet als iemand die de ernst van de situatie niet inziet. Of erger: als een virusontkenner.” Thomas Gevaert (42) is geen van beide. “Onderstreep dat maar. Ik zie mezelf als iemand in het centrum: ik minimaliseer de zaken niet, maar ben ook geen alarmist.” Vanuit dat centrum ziet de patholoog van het AZ Klina in Antwerpen en de co-voorzitter van artsenvakbond ASGB met lede ogen aan hoe ons coronabeleid al achttien maanden zwalpt. Hij kreeg het vorige week zo op z’n heupen dat hij een stevig opiniestuk schreef in de Artsenkrant.

Waarom bent u in uw pen gekropen?

“Ik spreek als vakbondsvoorzitter met heel wat huisartsen, specialisten, pediaters, psychiaters,... en daar hoor ik soms andere geluiden dan wat ik in de media hoor van het kransje virologen, biostatistici en infectiologen dat al anderhalf jaar de crisis becommentarieert. Zij bekijken corona nogal eng. Terwijl het een breed probleem is, zowel in de maatschappij als in de zorg. Die eenzijdige focus op corona zijn heel wat collega’s moe. En ik kan hen begrijpen.”

Om de blik te verruimen plaatste de regering-De Croo eind vorig jaar onder meer een gezondheidseconoom, een motivatiepsycholoog en een expert kinderarmoede in de GEMS. Volstaat dat niet?

“Zij bepalen binnen GEMS niet de marsrichting. Het gewicht ligt nog steeds bij mensen die relatief eenzijdig naar corona kijken. Ze lijken vooral gefocust op ingrepen voor de korte termijn. Hun antwoord op het virus draait finaal altijd rond het drastisch inperken van sociale contacten. Dat heeft enorme economische en psychische gevolgen. Want sociale interactie is een basisbehoefte van mensen en is cruciaal voor onze economie.”

“Ik lees internationale experten publieke gezondheidszorg die ervaring hebben met de bestrijding van HIV. Zij wrijven zich de ogen uit. ‘Wat als wij HIV zouden hebben bestreden door mensen te verbieden om nog seks te hebben?’ Je kan mensen een basisbehoefte niet verbieden, dus moet je ze leren hoe ze die basisbehoefte zo veilig mogelijk kunnen vervullen.”

“Je moet vertrouwen wekken in elkaar en in het beleid. Dat doe je niet met angst. Wat corona betreft, wakkeren sommigen echter voortdurend die angst aan. Laatst zag ik op de voorpagina van een krant: ‘Een mondmasker in de klas of een dode oma of opa, dát is de keuze.’ Dat is toch te gek voor woorden?”

In uw opiniestuk schrijft u: ‘Ik verwonder mij over de paniek, de controledrang en het gebrek aan ethische en filosofische reflectie in gans dit verhaal.’ Kan u dat uitleggen?

“Al anderhalf jaar hollen we van paniekaanval naar paniekaanval. Stijgen de cijfers dan slaat bij velen de schrik om het hart. Het enige waar men dan aan denkt is: we moeten ingrijpen. Snel en hard! En daarna zal het weer beter worden. Vervolgens hobbelen we naar de volgende golf en begint het verhaal van vooraf aan.”

“In maart 2020 kon ik begrip opbrengen voor de draconische maatregelen. We wisten niet wat er op ons afkwam, maar vanaf mei zijn we in ijltempo meer beginnen te leren over dat virus. Het raakte toen al bekend dat buitenactiviteiten amper voor besmettingen zorgden. Toch hebben we die inzichten nooit écht in de praktijk gebracht. Het beste bewijs? Burgemeesters schaffen weer massaal kerstmarkten in open lucht af.”

“We zijn sinds de lente van 2020 blijven steken in het idee dat enkel maatregelen die sociaal contact beperken ons uit deze situatie kunnen redden. Zelfs nu - na een succesvolle vaccinatiecampagne - wordt alweer gedreigd met een lockdown. Al in november vorig jaar schreef ik in de Artsenkrant een opiniestuk getiteld: ‘Geef ons een plan.’ Het was een oproep aan overheid en experts om na te denken over de volgende golven. Hoe zouden we die opvangen? Er is echter nooit een visie voor de lange termijn ontwikkeld. Enkel door ons gedrag drastisch bij te sturen zouden we het virus verslaan, dat was de teneur.”

Dwaalden we?

“Ik vind van wel. Weet u waar ze al snel door hadden dat het een gevecht op zeer lange termijn zou worden? In Scandinavië. Daar begon men aan een marathon en zette men in op basismaatregelen die lang aangehouden konden worden. Hier waanden we ons in een sprint en bleven sommigen denken dat we ‘zero covid’ konden bereiken.”

“Sommige mensen geloven te veel dat we de natuur volledig naar onze hand kunnen zetten. Maar dat lukt niet. Dankzij de vaccins zal dit virus hopelijk snel ‘endemisch’ worden, wat niet wil zeggen dat het weggaat, maar wel dat het een beheersbaar probleem wordt. De vraag is: hoe gaan we dat beheersbaar maken? Door voortdurend maatschappelijke restricties op te leggen? Dat blijft niet duren.”

Hoe dan wel?

“Door de zorgsector op maat te maken van een samenleving waar corona een blijver is. Dát is de uitdaging. Helaas lees ik daar nergens ideeën over. Niet bij de beleidsmakers noch bij hun adviseurs. Die zijn te druk bezig met regeltjes over mondmaskers in basisscholen.”

Hoe zou u het aanpakken?

“Misschien is het tijd voor een nieuwe expertengroep. Eentje die de zaken wat breder bekijkt en een visie op lange termijn ontwikkelt. Zowel voor de maatschappij als voor de zorgsector. Dat laatste is echt cruciaal. Want deze golf is er bijvoorbeeld ook één van personeel dat uitvalt of gewoonweg overwerkt is. Die situatie is al jaren gekend, maar dat komt amper ter sprake. Men doet alsof enkel dat virus onze zorgsector omver blaast en dat is onjuist. De sector kampte al met structurele personeelstekorten en hoge werkdruk vóór corona, maar daar was amper oog voor. Corona legt dat nu bloot. Voor de overheid is het natuurlijk makkelijker om naar het virus te wijzen. Dan hoeft ze daarover geen verantwoording af te leggen.”

“En er zijn nog zaken die men gewoon op zijn beloop laat. Zo weten we dat Intensieve Zorgen dé flessenhals is van deze crisis. De situatie op onze IZ bepaalt al 18 maanden het lot van de hele maatschappij. Als je dat weet, probeer die flessenhals dan weg te werken. Dat hoeft niet met meer bedden te zijn - want IZ-verpleegkundigen leid je niet in een handomdraai op - maar het kan ook via een efficiëntere taakverdeling in ziekenhuizen, een scherpere definitie van wat een IZ-bed is en een discussie over wie we opnemen op IZ. Durven we dat debat voeren? Het is jammer dat we nog altijd niet toegekomen zijn aan de vraag hoe we onze ziekenhuizen en eerstelijnszorg kunnen aanpassen aan een wereld waarin corona een blijver is.”

Ook de ziekenhuizen zelf houden zo’n debat af. Zo mogen we niet weten waar meer coronadoden vielen dan gemiddeld en hoe dat komt. Nochtans zou dat veel kunnen leren over hoe we corona op IZ best aanpakken.

“We moeten in de sector ook in de spiegel durven kijken, daar heeft u gelijk in. Sommigen vrezen misschien dat ze financieel afgestraft zullen worden door de overheid als blijkt dat ze de zaken ‘verkeerd’ aanpakten. Het past natuurlijk ook in een breder verhaal rond transparantie over uitkomsten van de zorg in ziekenhuizen. Nu zien ziekenhuizen elkaar als concurrenten en dan is het openbaar maken van die resultaten een heikel punt, maar ik volg u wel: we moeten daar naartoe als we de sector beter willen organiseren.”

“Maar het gaat over meer dan dat. Zo moeten we ook durven spreken over overconsumptie van zorg. En ik vind het een discussie waard of we in onze ziekenhuizen in ‘seizoenen’ moeten gaan denken. Met een winterseizoen waarin minder niet-dringende ingrepen uitgevoerd worden zodat er meer ruimte is voor corona- en grieppatiënten. Ik zou veel liever zien dat de overheid daar werk van maakt, dan dat men zich buigt over mondmaskers voor tienjarigen.”

Voor de volgende golven kan uw voorstel nuttig zijn, maar wat met deze vierde golf?

“Daar zie ik maar één echte oplossing voor: boostervaccins. Daar hebben we echt veel te lang mee gewacht. Ook het belang van luchtkwaliteit blijven benadrukken. En verder: de basisregels eindeloos herhalen en vertrouwen stellen in burgers dat ze die zo goed en zo kwaad mogelijk volgen. Zoals de Zweden al sinds de start doen vanuit een collectief verantwoordelijkheidsgevoel. Overheid en experts tonen hier echter weinig vertrouwen in de burger. Kijk maar hoe men alweer dreigt met een lockdown. ‘Gedraag u, want anders...!’ Dat is bijzonder paternalistisch en zorgt voor het omgekeerde effect: mensen keren zich af van het beleid.”

“Internationale experts in publieke gezondheid weten al decennia dat je zulke crisissen enkel kan beheren als de bevolking vertrouwen heeft in haar overheid. Hier is dat vertrouwen wat zoek, vrees ik. En wie daar wat van zegt, wordt door de mensen die al anderhalf jaar het debat beheersen in de hoek gedrumd. We moeten bang zijn en ons gedragen, anders gaan we ten onder. Dat is ongeveer hun boodschap. En da’s jammer. Het zou eerlijker zijn mochten overheid en experts zeggen: corona is hier en gaat niet meer weg. Dat hoeft geen ramp te zijn. Er zullen nog heel wat golven en golfjes volgen, maar onder andere dankzij vaccins en adaptatie zal corona een beheersbaar probleem worden voor onze maatschappij en zorgsector.”