Biedt een boosterprik extra bescherming en had die een vierde golf kunnen voorkomen?

In België is de vaccinatie met de derde prik in volle gang. Vooral ouderen in woonzorgcentra werden al gevaccineerd. En dat lijkt een positief effect te hebben: sinds kort is er daar een daling te zien in het aantal besmettingen en ziekenhuisopnames. 

“De daling in ziekenhuisopnames van mensen uit een woonzorgcentrum lijkt een eerste signaal dat de derde prik voor een positieve evolutie zorgt. Waarschijnlijk was de immuniteit van de tweede prik licht aan het afnemen bij deze bevolkingsgroep. Maar het lagere aantal besmettingen ligt vermoedelijk grotendeels aan de inspanningen van het zorgpersoneel daar, dat iets strengere maatregelen volhoudt”, vertelt viroloog Steven Van Gucht.

In sommige landen is de boosterprik al veel vaker gezet. Zo is in Israël al bijna de helft van de bevolking driemaal met Pfizer gevaccineerd. In de zomermaanden was er een snelle stijging te zien in het aantal besmettingen daar, een piek die intussen weer bedwongen is. Tegelijkertijd met de start van die derde prik, werden strengere maatregelen doorgevoerd. “Het is onmogelijk om in te schatten welk aandeel die derde prik heeft, en welk aandeel de maatregelen, maar ze hebben zeker beide een effect”, zegt Johan Neyts, viroloog aan de KU Leuven.

Experimentele studies toonden al een stijging in het aantal antistoffen na die derde prik, maar antistoffen zeggen op zich weinig over het percentage bescherming. Over de bescherming tegen besmetting en ziekte zijn de eerste resultaten uit Israël ook positief, al zijn die voorlopig beperkt tot de korte termijn. En die resultaten zijn logisch, zegt Van Gucht. “Een vaccin geeft altijd een boost aan je immuunsysteem". 

De bescherming van de vaccins neemt na een poosje wel degelijk wat af en de nieuwe delta-variant is er beter tegen bestand. “We weten niet in welke mate die lichte afname van de effectiviteit een rol speelt in deze golf, maar de golf zou er sowieso zijn als gevolg van het aantal contacten dat we hebben”.

De vierde golf wordt dus in de eerste plaats veroorzaakt door de versoepelingen, zegt Van Gucht. “De huidige stijging hadden we verwacht. We hadden schattingen tot wel 1.000 bedden op IC, zelfs als het effect van de vaccins niet zou afnemen”. “Het derde vaccin is niet de redding van de vierde golf, het beperken van onze contacten wel”. Nu overhaast een derde prik zetten, vindt hij geen goed idee. “Het kortetermijneffect kan zeker helpen om de pandemie te bedwingen, maar het is voor de lange termijn belangrijker om op het juiste moment een boosterprik te geven”, vult Van Gucht aan.

Als je een vaccin krijgt, ben je dus extra beschermd na twee weken. Dan word je minder snel ziek of besmet(telijk), maar dat extra effect neemt ook weer af. “Wat we willen, is dat je immuunsysteem een ‘geheugen’ krijgt voor het virus, en daarvoor werkt die derde prik”, legt Van Gucht uit. Zeker voor mensen die tot nu toe AstraZeneca of Johnson & Johnson kregen, iets minder effectieve vaccins, is een boosterprik met Pfizer interessant. 

Johan Neyts maakt de vergelijking met het geheugen van een student. “Een briljante student kan na één keer studeren de cursus  voor altijd onthouden, net zoals het vaccin tegen gele koorts voor altijd beschermt. Maar andere studenten moeten twee, drie, of nog meer keren de cursus bestuderen. En dat geldt voor vaccins tegen bijvoorbeeld hepatitis-B en corona. Voor zover we nu weten, is een interval van ongeveer zes maanden daarvoor geschikt. De boosterprik voor de brede bevolking zou in Vlaanderen doorgaan tussen januari en april 2022.

Als de vaccins iets minder goed werken tegen de nu dominante delta-variant, waarom komt er dan geen nieuw? “De bescherming voor deze variant is nog steeds behoorlijk”, zegt Neyts, al weet hij niet wat er bij de farmabedrijven in de pijplijn zit. Natuurlijk kunnen er weer andere varianten opkomen of dominant worden, en dan zullen de mRNA-vaccins (Moderna en Pfizer) het makkelijkste aangepast kunnen worden. Het zou ook kunnen dat we mettertijd hetzelfde moeten doen als bij de griepvaccins, waarbij we voor de jaarlijkse piek een licht aangepast vaccin toedienen.

Om in de toekomst nieuwe varianten telkens de baas te kunnen, is er veelbelovend nieuws: er zou waarschijnlijk een vaccin kunnen komen dat tegen alle varianten beschermt. Een dergelijk vaccin, ontwikkeld door een team van het Leuvense Rega Institute onder leiding van Johan Neyts,  gaf al positieve resultaten bij hamsters. “En dat bewijst dat we op termijn een ‘universeel’ vaccin kunnen maken dat ook werkt voor nieuwe mutaties”, zegt Johan Neyts. Er is wel nog een lange weg te gaan eer dit experimentele vaccin kan gebruikt worden, want er zijn nog tests op mensen  nodig, en fondsen voor de verdere ontwikkeling.

In #steljevraag beantwoordde vaccinoloog Pierre Van Damme nog meer vragen over vaccins. We pikken er enkele uit: