En toen viel het vaccineren bijna stil: waarom België zo lang gewacht heeft met de boosterprik

In Israël kreeg men in de zomer al door dat het coronavirus kan blijven rondspoken ondanks een hoge vaccinatiegraad. In juni voerde het land verregaande versoepelingen door, maar nauwelijks een maand later begon het aantal besmettingen weer sterk te stijgen. Deels omdat de besmettelijkere deltavariant dominant was geworden. Maar ook de bescherming van de vaccins nam sneller af dan verwacht: een studie van de Israëlische zorgverstrekker Leumit Health Services toont dat 60-plussers die meer dan vijf maanden geleden hun tweede prik kregen, drie keer meer kans hadden om besmet te worden dan zij die recenter hun tweede prik kregen.

Dus kondigde premier Naftali Benett aan dat er zo snel mogelijk boostershots gezet moesten worden: eerst bij de 60-plussers, daarna bij de rest van de bevolking. Met effect: drie weken na de start van de nieuwe inentingscampagne, begon het aantal besmettingen onder gevaccineerden drastisch terug te lopen. Inmiddels hebben vier miljoen Israëliërs een booster gekregen.

In het kielzog van Israël kondigden ook landen als Duitsland, het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk aan dat ze in september een boostercampagne starten voor mensen met een verzwakte immuniteit en de oudere bevolking. Hongarije startte zelfs net als Israël een boostercampagne voor de hele bevolking.

België bleef voorzichtiger, en begon alleen boosters uit te delen aan mensen met een verminderde immuniteit en bewoners van woon-­zorgcentra. Volgens minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke (Vooruit) waren er toen geen stevige wetenschappelijke gegevens die erop wezen dat een booster bij de andere bevolkingsgroepen noodzakelijk was. Bovendien was het volgens hem meer aangewezen om de rest van de wereld te vaccineren, een standpunt dat hij deelde met de Wereldgezondheidsorganisatie. Het is niet alleen een kwestie van solidariteit, klonk het. Zolang het virus de ronde gaat in de rest van de wereld, kunnen nieuwe varianten ontstaan die nog moeilijker te bestrijden zijn.

Toch kunt u zich de vraag stellen: heeft België de boosterboot wat gemist? Had een snellere uitrol van een boosterprik ons niet geholpen om de voorspelde najaarsgolf tegen te gaan? “Als je in Israël in juli een toename zag van het aantal besmettingen dat door het vaccin heen brak, dan is dat toch een belangrijk signaal voor andere landen”, zegt Leshem Ayal, specialist infectieziektes van het Sheba Medical Centre, het grootste ziekenhuis in Israël. “Israël loopt op vlak van vaccinaties namelijk zo’n drie maanden voor op de rest van de wereld.”

Vanaf half oktober begonnen de besmettingen in België, zo’n drie maanden na Israël, op te lopen. De druk groeide op de Vlaamse regering om strengere maatregelen in te voeren, bijvoorbeeld een breder gebruik van het Covid Safe Ticket, zoals in Brussel al het geval was. In plaats daarvan kwam de Vlaamse regering eind oktober met het voorstel om iedereen ouder dan 12 jaar een booster te geven.

Het voorstel kwam voor velen als een verrassing. Normaal werd voorafgaand aan zo’n bekendmaking eerst het advies van de Hoge Gezondheidsraad en de Taskforce Vaccinatie gevraagd, maar toen sloeg de regering-Jambon die stappen over. Ook federaal minister Vandenbroucke viel uit de lucht. “We konden toen al zien dat de besmettingen stegen, en dat het gebruik van het Covid Safe Ticket niet volstond”, zei Carmen De Rudder, woordvoerder van Vlaams minister van Volksgezondheid Wouter Beke (CD&V). “Vandaar we vonden dat we nog meer moesten inzetten op vaccinatie.”

De Hoge Gezondheidsraad zag echter onvoldoende wetenschappelijke evidentie om toen al een boosterprik voor de hele bevolking aan te bevelen en gaf alleen een positief advies voor de vaccinatie van het zorgpersoneel. Nochtans waren op dat moment al veel studies verschenen uit Israël, die de werking van het boostervaccin aantoonden.

“We hadden inderdaad al gegevens uit Israël”, zegt vaccinoloog Pierre Van Damme, deel van de Taskforce Vaccinatie. “Maar in Israël is iedereen gevaccineerd met Pfizer, terwijl wij een mix van vier vaccins hebben. Dus keken we ook naar gegevens uit het Verenigd Koninkrijk. Daar zagen we wel doorbraakinfecties bij de oudsten maar niet zozeer bij de jongere bevolking. Vandaar dat we wachtten met een aanbeveling om meer gegevens naast elkaar te kunnen leggen.”

Alleen: heb je in een pandemie altijd de tijd om alle wetenschappelijke evidentie af te wachten? Nam Israël dan grote risico’s door in augustus al boostervaccins voor de hele bevolking aan te bieden? “In een noodsituatie moet je beslissingen durven nemen met de gegevens die je hebt”, zegt Leshem Ayal. “Een risico was het niet. We wisten al dat boostervaccins veilig waren. Maar er was wel een enorm risico op een nieuwe lockdown, met alle maatschappelijke en economische schade van dien. De prijs die je moet betalen door te lang te wachten met boosters, is dus veel hoger.”

Toch had zelfs een positief advies vermoedelijk weinig verschil gemaakt. Sowieso kwamen het zorgpersoneel en de 65-plussers eerst aan de beurt. Maar in plaats van het tempo op te voeren, ging het aantal gezette boosterprikken tussen half oktober en november sterk naar beneden. Dat komt omdat de meeste contracten van de vaccinatiecentra slechts tot midden oktober liepen.

‘Gebrek aan langetermijnvisie’

“Pas twee weken voor de deadline werden we op de hoogte gesteld dat de vaccinatiecentra toch langer open moesten blijven. Dat was erg kort dag”, zegt Nathalie Jacquet van het vaccinatiecentrum bij Eerstelijns­zone Druivenstreek. De vaccinatiehal was een van de velen die sinds oktober terug dienst moest doen als evenementenhal. Dus moesten ze in allerijl op zoek naar een nieuwe ­locatie.

Inmiddels werd op het Overlegcomité van 17 november beslist dat er toch een booster voor de hele bevolking volgt. “Dat er om de twee weken een nieuwe groep bijkomt, maakt het erg moeilijk plannen voor ons”, zegt Jacquet. “Het zorgt ervoor dat wij plots extra avondshiften moeten doen. En dat terwijl veel medewerkers van eerstelijnszones hun handen vol hebben met andere zorg, of vrijwilligers teruggekeerd zijn naar hun reguliere job, waardoor we het moeilijk hebben om voor elke shift voldoende mensen te vinden.” Ze wijst er ook op dat verschillende vaccinatiecentra na de zomer gefusioneerd zijn omdat er minder werk was. Nu iedereen plots een booster moet krijgen, hebben verschillende van die gefusioneerde centra niet voldoende capaciteit. “Het gemak waarmee de overheid over zulke grote veranderingen gaat, is pijnlijk. Er is echt een gebrek aan langetermijnvisie.”

Premier Alexander De Croo (Open VLD) stelde gisteren op het Overlegcomité dat de vaccinatiecampagne van de boosters versneld moet worden. Daarvoor werken de ministers van Volks­gezondheid aan een operationeel plan. ­Volgens het Agentschap Zorg en Gezondheid verloopt de boostercampagne echter volgens schema. De trage opstart zou volgens het agentschap vooral te wijten zijn aan de tussentermijn na het tweede vaccin die gerespecteerd moet worden. Toch gaapt er nog een grote kloof tussen het aantal mensen dat in aanmerking komt en het aantal mensen dat al een booster kreeg. Experts riepen dan ook al op om langer voor het verstrijken van de interval de uitnodiging te versturen. Door het online aanmeldsysteem QVAX opnieuw in het leven te roepen, zouden de inschrijvingen vlotter moeten verlopen.

Het contrast met het tempo waarin Israël werk maakte van zijn boostercampagne blijft groot. “In elke stadscentrum vond je centra of tenten waar iedereen zonder afspraak, zelfs dag en nacht, kon binnenwandelen om een booster te krijgen, zegt Ayal. “Uiteindelijk komt het neer op administratieve beslissingen. Israël maakte van de boostercampagne een topprioriteit. Ik zie niet in waarom België dat niet zou kunnen.”