Alfa, delta en nu ook omikron: hoe snel rukten de (dominante) voorlopers van de nieuwe variant op? En zal het lang duren voordat omikron dominant is?

 Lees al het nieuws over het coronavirus in dit dossier.

In december 2019 maakte de wereld kennis met SARS-CoV-2, een nieuwe virusstam in de familie van coronavirussen. Het virus rukte razendsnel op en verspreidde zich wereldwijd.

Enkele maanden later, in september 2020, werd voor het eerst een opvallende coronavariant opgemerkt. Waarom? De variant - die lang door het leven zou gaan als de ‘Britse variant’ en later alfavariant zou heten - had een veel hogere transmissiesnelheid dan de (Wuhan)variant die op dat moment nog dominant was. Bovendien was er sprake van een belangrijke wijziging op het spike-eiwit, het deeltje van het virus dat zich aan menselijke cellen hecht en hen infecteert, maar tevens ook het deeltje waar de vaccins zich tegen richten.

In november 2020, twee maanden nadat de variant was geïdentificeerd in het Verenigd Koninkrijk, dook hij ook op in ons land. Nog een maand later, op 18 december 2020, werd de variant door de WHO als ‘variant of concern’ (VOC) aangeduid. Geen wonder, de variant verdrong in geen tijd de Wuhanvariant omdat deze zo’n 50 tot zelfs 74 procent besmettelijker bleek te zijn.

Tegen februari 2021 was de alfavariant dominant in ons land. Dat zou zo blijven tot de komst van de deltavariant.

Nog eerder dan de alfavariant, werd de bètavariant opgemerkt in Zuid-Afrika. In mei 2020 werd de variant B.1.351 geïdentificeerd en beschreven. Bij de bètavariant was er sprake van negen mutaties op het spike-eiwit waaronder de E484K-mutatie, de zogenaamde ‘ontsnappingsmutant’. Uit onderzoek was gebleken dat antistoffen tot wel tien keer minder goed vat hebben op virussen met zo’n mutatie.

Op 18 december 2020 werd de bètavariant, gelijktijdig met de alfavariant, aangeduid als ‘variant of concern’ (VOC). In januari 2021 werd hij vervolgens voor het eerst opgemerkt in België. Dominant zou deze variant echter nooit worden. 

In november 2020, amper een maand nadat de alfavariant voor het eerst geregistreerd werd in het Verenigd Koninkrijk, dook er alweer een nieuwe variant op. Dat gebeurde dit keer in Brazilië. De gammavariant (P.1) had opnieuw (drie) opvallende mutaties op het spike-eiwit, vrijwel identiek aan de bètavariant. Op 11 januari 2021 werd de variant aangeduid als ‘variant of concern’ (VOC).

In februari 2021 dook de gammavariant voor het eerst op in ons land. De alfavariant bleef echter het meest dominant. Inmiddels wordt de gammavariant niet meer aangetroffen.

In oktober 2020, al voordat de gammavariant voor het eerst opdook, werd er een nieuwe variant geïdentificeerd in India. De deltavariant heeft negen mutaties op het spike-eiwit en blijkt zo’n 40 tot 60 procent besmettelijker te zijn dan de alfavariant. 

Op 4 april 2021 werd de deltavariant door de WHO aangeduid als ‘variant of interest’ (VOI). Wat later, op 11 mei 2021, wijzigde dat naar ‘variant of concern’ (VOC).

In april 2021 werd de variant voor het eerst opgemerkt in ons land. In juni 2021 had de deltavariant de alfavariant vervangen als meest dominante in ons land. Op dit moment is de deltavariant nog steeds de meest voorkomende variant wereldwijd.

Eind november 2021 werd opnieuw een nieuwe variant opgemerkt in Zuid-Afrika en Botswana. Onmiddellijk (op 24 november) kreeg de variant het label ‘under monitoring’ (VUM) van de WHO. Enkele dagen later, op 26 november werd dat vervangen door ‘variant of concern’ (VOC). De nieuwe variant kreeg de naam omikron.

Omikron telt een 50-tal mutaties waarvan maar liefst 32 op het spike-eiwit. Dat doet experts vermoeden dat de nieuwe variant een stuk makkelijker kan ontsnappen aan de antistoffen afkomstig van een voorgaande besmetting of een vaccinatie. De omikronvariant heeft bijvoorbeeld net zoals de alfavariant een N501Y-mutatie. Dat wordt gelinkt aan een hogere besmettelijkheid. 

Eveneens op 26 november werd het eerste geval in ons land vastgesteld. Inmiddels staat de teller op vier. Daarbovenop komen nog eens zeven verdachte gevallen. 

“In Zuid-Afrika zie je dat de curve nog steiler omhoog gaat dan bij de introductie van voorgaande varianten”, zegt viroloog Marc Van Ranst. De variant is inmiddels vastgesteld bij driekwart van de besmettingen vorige maand. Alleen al in provincie Gauteng, waar ook Johannesburg ligt, gaat het om 90 procent van de 1100 nieuwe besmettingen. Daarmee is omikron er hard op weg de eerder gevreesde deltavariant te verdringen. Er moeten natuurlijk de nodige kanttekeningen gemaakt worden: de Zuid-Afrikaanse bevolking is een stuk jonger dan de onze en amper een kwart van de bevolking is er gevaccineerd. Wat omikron zal doen bij gevaccineerden is vooralsnog onduidelijk. “Ook het ziekmakend vermogen moeten we nog afwachten, maar je ziet hoe dan ook dat de variant bijzonder besmettelijk is.” Of de omikronvariant ook in een twee- tot drietal maanden het meest dominant in onze contreien zal worden? “De kans is groot, misschien zelfs sneller”, voorspelt Van Ranst.