Minister Van der Straeten heeft rapport kernuitstap klaar:  komen we de winter van '25-'26 ongeschonden door?

In haar finale rapport over de bevoorradingszekerheid, de betaalbaarheid en de duurzaamheid is federaal minister Tinne Van der Straeten formeel: de regering moet doorzetten met de volledige kernuitstap in 2025. Alle reactoren moeten dicht. Ze somt daarbij de argumenten op die onze redactie een drietal weken geleden al op een rijtje zette: de verlenging van Doel 4 en Tihange 3 is technisch en wetgevend onhaalbaar geworden. 

Bovendien zou ze het hele subsidiëringssysteem van de nieuwe vervangende centrales compleet onderuithalen, zo benadrukt de minister. De toegekende subsidies gaan op de schop én Europa zal een nieuwe evaluatie eisen, waarbij het totale systeem zal moeten worden herzien.

Die herziening zal tijd kosten, benadrukt Van der Straeten. Veel tijd. Minstens anderhalf jaar.  Van der Straeten besluit kurkdroog: "Dit betekent dat de bevoorradingszekerheid in de periode 2025-2027 niet gegarandeerd is." Lees: terugkomen op de kernuitstap betekent dat het licht zal uitgaan.

Ook de elektriciteitsprijzen zouden na de sluiting van alle kernreactoren onder controle blijven, aldus Van der Straeten. Dat wezen de laatste studies van de Federale Overheidsdienst Economie uit.  Van der Straeten wijst er ook op dat de regering werkt aan een energienorm, die de prijzen in ons land op het niveau moeten houden van onze buurlanden. 

Ook met de duurzaamheid zou er geen probleem zijn. Van der Straeten herhaalt dat de extra C02-uitstoot door de nieuwe gascentrales (ongeveer twee miljoen ton per jaar) Europees zal worden gecompenseerd door het zogenaamde ETS-systeem. De groeiende twijfels daarover veegt ze van tafel door te wijzen op de strengere normen die Europa wil opleggen in het zogenaamde Fit for 55-pakket.

Voor Van der Straeten is er dus geen weg terug: de kernuitstap moet onverminderd worden uitgevoerd.

Betekent dit nu dat de weg helemaal open ligt voor de nieuwe gascentrales die vanaf 2025 (in samenspel met de groeiende wind- en zonne-energie) onze elektriciteit zullen leveren? Toch niet.

Van der Straeten wijst meteen op een probleem: de ontbrekende vergunning van de nieuwe gasgestookte centrale in Vilvoorde. Vlaams minister van Omgeving en Energie Zuhal Demir (N-VA) weigerde vorige maand namelijk een omgevingsvergunning toe te kennen aan de nieuwe centrale. Zolang die er niet is, kan de centrale niet worden gebouwd. Maar de 850 MW nieuwe capaciteit zijn wel absoluut nodig om niet zonder stroom te vallen. Van der Straeten geeft dat ook toe: "Wat bevoorradingszekerheid betreft, is in beide opties [kerncentrales of nieuwe gascentales] onzekerheid over vergunningen."

Ze kan alleen maar heel hard hopen dat uitbater Engie Electrabel opnieuw een nieuwe vergunning aanvraagt en die tijdig binnenhaalt.  Lukt dat niet, dan moeten er andere oplossingen komen. "Energiebeleid kan geen crisisbeleid zijn en daarom moeten we ons voorbereiden ingeval Electrabel hier niet in zou slagen", stelt de minister in haar rapport. Ze schuift meerdere uitwegen naar voren. Maar de meeste zijn nog geblokkeerd.

Om alle pistes open te houden, moet Van der Straeten extra juridisch werk verzetten.  Wetten en regels aanpassen, dus. Daarvoor moet ze langs het parlement, de Raad Van State en zelfs de EU. Probleem: de Belgische en de Europese wetgevende molen draait traag, erg traag. 

Van der Straeten beseft dat ook. "We hebben nog een tijdsvenster ter beschikking om dat op te lossen. Niet erg lang, maar het is er wel degelijk," geeft ze in het rapport toe.  Dat klinkt niet zo geruststellend. Als de vergunning voor Vilvoorde er niet komt, dreigt Van der Straeten in ernstige tijdsnood te raken. Misschien haalt ze het gewoon niet. Dan moeten de kerncentrales dicht zonder dat er voldoende vervangende centrales zullen zijn. Want eigenlijk is er maar één uitweg die direct kan genomen worden. En zelfs daarvan blijft het resultaat onzeker.

De simpelste uitweg is dat Engie Electrabel een andere bestaande centrale aanbiedt om het gat van 850 MW van Vilvoorde op te vangen. Een centrale van de zogenoemde "secundaire" markt.  De secundaire markt bestaat uit elektriciteitscentrales die niet hebben meegehengeld naar subsidies om de kernuitstap op te vangen.  De vraag is of er nog zulke centrales bestaan.  

Volgens het rapport van Van der Straeten heeft maar liefst 6318 MW ingetekend in de eerste subsidieronde.  Maar het volledige Belgische productiepark van gas, biomassa, afvalverbranding en turbojets  bedraagt volgens datzelfde rapport 6233 MW. Dat betekent dat zowat elke grote centrale zich heeft aangemeld. Vermoedelijk is er gewoon geen grote  elektriciteitscentrale meer op overschot om Vilvoorde te vervangen.

Bovendien kan je ook niet zomaar de subsidies van een nieuwe gascentrale overdragen naar een oude. De subsidies voor oude centrales zijn geplafonneerd op 20.000 euro per MW. De nieuwe (die makkelijk een half miljard investering kosten) mogen gaan tot 75.000.  Vilvoorde heeft wel minder subsidies gevraagd, maar zeker meer dan 20.000 euro. Indien die subsidies zonder correcties zouden overgenomen worden door een oude eenheid, ontstaat er discriminatie. Er zijn namelijk al bestaande gascentrales die voor maximaal 20.000 euro in het subsidiëringssysteem zijn gestapt. 

Van der Straeten zal dus een correctieregel moeten toepassen om te verhinderen dat Engie Electrabel (of anderen) hun nieuwe, royaler gesubsidieerde centrales inruilen voor andere eenheden.  Alleen: die regel is er nog niet.

Om het probleem van de subsidies te omzeilen, wil Van der Staeten nog een tweede mogelijkheid openen:  een nieuwe nog te bouwen gascentrale toelaten op de "secundaire" markt. In de praktijk gaat het dan over één van de 6 projecten die mee hebben gedongen naar de subsidies, maar niet zijn weerhouden.  Engie Electrabel zou één van die projecten kunnen overkopen (inclusief de vergunningen: het project van Eneco in Manage bijvoorbeeld, of de nieuwe centrale van T-Power in Tessenderlo) en met de toegekende subsidies de centrale zelf bouwen. 

Maar het laat zich raden dat Eneco & co hun huid peperduur zullen verkopen. Ze hebben per slot van rekening de subsidieronde verloren, omdat ze meer ondersteuning voor hun nieuw project vroegen dan Engie Electrabel. Als hun concurrent nu met hangende pootjes bij hen komt aankloppen omdat hij zijn centrale niet rond krijgt, zal er veel boter bij de vis moeten komen. Heel veel boter.

Om dezelfde reden lijkt ook een samenwerking tussen meerdere energiegroepen een doodlopende straat. Concreet: Electrabel draagt al zijn subsidies mét een fikse meerprijs over aan een concurrent en laat die zelf zijn gascentrale bouwen. Maar dit lijkt zo onwaarschijnlijk dat zelfs Van der Straeten aanstipt dat dit "minder vanzelfsprekend" is. 

De minister stelt dat er hoe dan ook maatregelen zullen moeten worden genomen om de secundaire markt sneller open te gooien.  Want er zijn geen oude centrales meer op overschot en zonder nieuwe dreigen stroomtekorten.

Daarom stelt Van der Straeten nog een extra piste voor. Een nieuw moment van de waarheid, waarop ze het akkoord met Engie Electrabel gewoon kan afnemen, inclusief de 450 miljoen euro subsidies. De minister spreekt letterlijk over "de beëindiging van het capaciteitscontract"'. Dat lijkt bijna een wanhoopsmaatregel. In een voetnoot geeft ze toe dat ze dan de elektriciteitswet en de werkingsregels moeten wijzigen. Die wijzigingen "zouden nog haalbaar lijken qua timing". 

Bovendien is er zelfs nog geen akkoord over de datum. Tussen vierkante haken staat "mei 2022":  het exacte moment moet nog worden afgesproken binnen de regering. Dat zal afhangen van hoe snel de concurrenten een nieuwe vervangende centrale kunnen bouwen.

Gewoon het akkoord over Vilvoorde verbreken, brengt de federale regering namelijk geen stap verder. Er moet een andere centrale klaarstaan, zoniet dreigt het licht uit te vallen. En er is nog een adder onder het gras: Engie Electrabel zou de verbreking van het contract kunnen betwisten. Lees: dit kan een juridische veldslag worden, waarbij het helemaal niet zeker is dat de federale regering aan het langste eind trekt. 

Om snel een nieuwe centrale te kunnen vinden, denkt Van der Straeten aan een extra "reparatieveiling" in 2022.  Daar zouden opnieuw subsidie-aanvragen voor nieuwe gascentrales kunnen worden aangeboden. Die nieuwe centrales moeten dan wel op een recordtijd van ca. 2,5 jaar gebouwd worden. Het is nog altijd de bedoeling dat de nieuwe gasgestookte centrales klaar zijn tegen de winter van 2025-2026 wanneer de kans op stroomtekorten het grootst is. 

Daarom zou de reparatieveiling alleen maar openstaan voor projecten die hun vergunning al op zak hebben. Ook voor Engie wordt er nog een mogelijkheid open gelaten om Vilvoorde opnieuw in te dienen. Het zou best kunnen dat het de vergunning toch nog te pakken krijgt nadat Van der Straeten het contract voortijdig heeft verbroken, maar voor de nieuwe veiling start. Dan moet Engie vanzelfsprekend opnieuw kunnen meedoen, stelt de minister. 

Maar een extra reparatieveiling vereist ook een wijziging van de elektriciteitswet en van de werkingsregels "die echter nog haalbaar lijken qua timing", hoopt Van der Straeten.

Nog voor het kerstreces moet een tekst daarover rond zijn en moet een advies worden aangevraagd bij de Raad van State. Dat is over drie weken. Dan moet alles nog naar het parlement.  In mei zou alles rond moeten zijn. Dat is een heel optimistische timing.

Ook voor de nieuwe reparatieveiling moet meerdere versnellingen hoger worden geschakeld. De veiling zou nog voor 31 december bij de Europese Commissie moeten worden aangemeld. Dan raakt ze misschien nog net op tijd op de sporen.

Maar dan moet alles vlekkeloos verlopen, zonder de minste hapering of weerstand. Het is maar zeer de vraag of dat allemaal lukt.  Alle meerderheidspartijen zullen zich onmiddellijk als één man achter Tinne Van der Staeten moeten scharen om de krappe timing te halen. Zonder dralen. Ook de MR. Met haar voorzitter Georges-Louis Bouchez. Die al maanden geen kans onverlet laat om de kernuitstap van én Tinne Van der Straeten af te branden.  Het worden nog spannende dagen voor het kerstreces.