Wat staat er ons nog te wachten met omikron? ‘Van de getroffen maatregelen mogen we wel enig effect verwachten’

“Doe alstublieft wat moet, liever wat te snel dan te laat, en luister naar mijn collega’s die u hierover met meer expertise adviseren.” Moleculair bioloog Nico Callewaert (UGent en Vlaams Instituut voor Biotechnologie) uit op Twitter zijn bezorgdheid over de omikronvariant en roept beleidsmakers op om dit keer op tijd actie te ondernemen. “Ik hoop dat het lukt om in maart en april 2022 geen herhaling te krijgen van diezelfde periode in 2020.”

Het zijn in de eerste plaats de talrijke mutaties van omikron die Callewaert zorgen baren. “Ik moest naar adem happen toen ik het voor het eerst zag”, zegt Callewaert met toepasselijke beeldspraak. “Een tapijtbombardement in de regio’s waarop onze neutraliserende antistoffen binden.” Maar, en dat erkent Callewaert ook, veel belangrijke vragen blijven nog onbeantwoord. Welke impact zullen die mutaties hebben op de bescherming door vaccins, zowel tegen infectie als tegen ernstige ziekte? Hoeveel besmettelijker is omikron en zal de variant zich hier even snel verspreiden als in Zuid-Afrika? “Dat zullen we binnen enkele weken wel weten”, zegt Callewaert. “Maar het is belangrijk dat we onszelf zoveel mogelijk tijd kopen om indien nodig vaccins en therapieën op basis van antilichamen aan te passen.”

De officiële teller staat momenteel op 28 gevallen in ons land, maar wellicht zijn dat er meer. Kunnen we het ons dan, op basis van wat we wél al weten, veroorloven om te wachten op meer duidelijkheid? “Je moet in dit soort situaties een gefundeerde gok doen”, zegt viroloog Marc Van Ranst (KU Leuven). “Anders riskeer je schromelijk te laat te komen.”

Experts van het European Centre for Disease Prevention and Control (ECDC) schatten op basis van de voorlopige gegevens de risico’s verbonden aan een verdere opmars van omikron in de EU als “hoog tot zeer hoog” in. En die opmars kan snel gaan. Volgens het ECDC mag binnen de paar maanden mogelijk meer dan de helft van de besmettingen op het conto van omikron worden geschreven. 

Volgens schattingen door biostatisticus Tom Wenseleers (KU Leuven) infecteert omikron in Zuid-Afrika in één generatietijd van 4,7 dagen ongeveer vier keer meer mensen dan de deltavariant. Het reproductiegetal van omikron - een maat voor hoeveel andere mensen één geïnfecteerde aansteekt - schommelt er rond de drie. Het aantal besmettingen verdubbelt dan in 2,6 dagen. 

Ook in het Verenigd Koninkrijk maakt omikron een steile opmars. De teller staat er al op ruim 330 gevallen. “Ik ben verbijsterd door de gelatenheid”, waarschuwt de Britse epidemiologe Deepti Gurdasani (Queen Mary University of London). “Zouden we geen maatregelen moeten treffen om een golf bovenop de huidige golf te voorkomen?”

“Als de snelheid waarmee omikron zich in het Verenigd Koninkrijk verspreidt zich doorzet, zou de variant eind deze maand al dominant kunnen zijn”, zegt Wenseleers. “Welke maatregelen omikron kunnen stoppen? Ik denk dat we het vooral van een zo snel mogelijke boostercampagne en update van de vaccins zullen moeten hebben.”

“Wat we zeker moeten doen, is verdere introductie beperken door alle reizigers te testen”, zegt Van Ranst. “Dat neemt niet weg dat omikron de voorbije weken in Europa onder de radar is uitgezaaid en dat die slapende reus stilaan wakker wordt.”

Lastige lente

Het ECDC vermoedt dat reisbeperkingen binnenkort hun effectiviteit zullen verliezen, gezien het groeiende aantal besmettingen op eigen bodem. De experts wijzen in hun aanbevelingen op de bekende adviezen. Vaccineren, ventileren, afstand houden, mondmaskers dragen en contacten beperken. 

“Het is nog te vroeg voor specifiek advies gericht op omikron”, zei Hans Kluge, regionaal directeur voor Europa bij de WHO, op een persconferentie. “Maar wat we doen in de strijd tegen delta, zal ook nuttig zijn als omikron dominant wordt.” 

Al zullen de klassieke recepten op de omikronvariant mogelijk minder effect hebben. Daarom betreurt Van Ranst dat op het jongste Overlegcomité geen strengere maatregelen zijn genomen. “Ook de mogelijke opmars van omikron speelde een rol bij de totstandkoming van ons advies, dat helaas in de wind is geslagen.”

Mogen we ons dan de komende weken alsnog aan doortastender beleid verwachten? Er is nog steeds een kans(je) dat het meevalt, wanneer omikron hier toch minder vlot voet aan de grond zou krijgen of onder gevaccineerden slechts een ‘snotvalling’ blijkt te veroorzaken. 

“We leren nu elke dag bij”, zegt biostatisticus Geert Molenberghs (UHasselt en KU Leuven). “En van de getroffen maatregelen mogen we wel enig effect verwachten: in een leeg Sportpaleis kan delta noch omikron circuleren. Laat ons goed de circulatie en de nieuwe inzichten opvolgen, en klaarstaan om kort op de bal te spelen.”

Viroloog Guido Vanham (Instituut voor Tropische Geneeskunde) betwijfelt of dat tijdig zal gebeuren. “Onze beleidsmakers snappen het concept exponentiële groei nog steeds niet, of blijven het negeren”, zegt Vanham. “Dat deden ze bij deze vierde golf nog maar eens, en als ze het opnieuw doen, gaan we mogelijk een lastige lente tegemoet. Wie slim is, schroeft zijn contacten terug en koestert voor de feestdagen geen al te hoge verwachtingen, hoe moeilijk dat ook is.”

Volg alle ontwikkelingen rond het coronavirus in onze liveblog.