De goudsmelterij in Antwerpen, en haar kwalijke reputatie: ‘Hij was fit en gezond en nu blijf ik achter met acht kinderen’

Op de fabrieksvloer staat een emmer met wat niet meer lijkt dan zand. “Vergis je niet, dit is goud”, zegt Sam Goetz, zaakvoerder van Value Trading, een smelterij van edelmetalen in de Antwerpse diamantwijk. “Deze bak is zowat 1,25 miljoen euro waard”, lacht een medewerker.

Met jeugdige flair geeft de 25-jarige Sam Goetz een rondleiding in zijn hoogbeveiligde goudsmelterij, die normaal gezien enkel goudhandelaars binnenlaat. Die brengen oude juwelen binnen en gaan weer buiten met goudblokjes die ze kunnen verwerken. Value Trading verwerkt zowel oud goud als nieuw goud uit buitenlandse mijnbouw. Op beide vlakken draagt de familie Goetz een reputatie met zich mee.

Een handelaar uit de buurt komt aan op een elektrische step. Aan elke hand drie ringen, een gouden ketting rond de hals en een pet met in stoere letters GOLD. “Alles wat ik binnenbreng moet honderd procent traceerbaar zijn”, zegt de handelaar, die zijn naam niet in de krant wil. Even later rijdt hij weg met op de bodem van zijn step een plastic zak met daarin een doosje of een klomp. Goud? Hij draait zich om en lacht. “Zilver.”

Sam Goetz toont hoe ze het oud goud smelten tot vlokken en in een bad van salpeterzuur en zoutzuur oplossen. Wat overblijft is de zanderige neerslag van goud, waarna ze dat poeder opnieuw smelten en in een mal gieten. De zuren worden geneutraliseerd, en alle dampen die bij de verhitting vrijkomen, passeren langs ‘scrubbers’ of gaswassers. Hij wijst naar de schouw die uitkomt in de buitenlucht: “Waterdamp”. 

Dit alles probeerde het bedrijf, met een ingehuurde communicatieprofessional, enkele dagen eerder duidelijk te maken op een buurtvergadering. De milieuvergunning van Value Trading loopt in juli af en op dit moment loopt een openbaar onderzoek naar de nieuwe aanvraag bij de deputatie. 

Het is de tweede aanvraag, nadat het Antwerpse stadsbestuur de deputatie heeft gevraagd om slechts te vergunnen voor drie jaar, waarin het bedrijf moet verhuizen. Het stadsbestuur zegt niet dat er een milieuprobleem is, maar concludeert uit de ‘grote twijfel en ongerustheid’ in de buurt dat deze activiteiten nog moeilijk te verenigen zijn met de dichtbevolkte woonwijk.

Value Trading is het daar niet mee eens. Zijn nieuwe vergunningsaanvraag komt tegemoet aan enkele bezwaren, maar vraagt een toelating voor tien jaar. Volgens het bedrijf is de activiteit onlosmakelijk verbonden met de wijk. 

“De stad is groot geworden op diamant en de goudraffinaderij maakt deel uit van die geschiedenis”, zegt Sam Goetz. Value Trading verwerkt elke dag zo’n 100 tot 150 kilo goud. Dit jaar zou het meer dan 300 miljoen euro omzet draaien. Hun klanten bevinden zich hier, maar bovendien is de Diamantwijk zeer goed beveiligd, onder meer door de cel Goudi van de politie.

Op drie geïnteresseerden na had de buurt geen oren naar de argumenten op de infoavond. Terwijl in een zaaltje van de Joodse traiteur Hoffy’s een buffet stond te dampen, bleef een honderdtal orthodoxe Joden liever buiten, voor de deur, uit protest. Allen in het zwart, de mannen links, de vrouwen rechts.

De klachten

Een van hen is de vrouw van Jacob Brotsztein, die begin 2017 overleed, op 60-jarige leeftijd. “Hij was fit en gezond en nu blijf ik achter met acht kinderen. De specialist in Leuven vroeg ons of we dicht bij een fabriek wonen, omdat hij zo veel patiënten uit deze buurt zag.”

Brotsztein woonde zowat naast de fabriek, in de Jacob Jacobsstraat. Hij was een vriend van Sylvain Zaifman (58), die de protesten leidt. Zaifman geraakte overtuigd van het probleem toen hij op korte tijd naast Brotsztein nog twee andere vrienden verloor. Een rabbijn bij wie hij Thorastudie volgde, overleed op 54-jarige leeftijd, een medestudent werd 65 jaar. “Telkens longkanker”, zegt Zaifman. “Ik zag ze vallen als dominosteentjes.”

De Thorastudie had plaats in een synagoge vlak bij de fabriek. Zaifman wijst waar ze zaten, aan een lange tafel in een aparte ruimte. Boven klinkt het prevelen van gebeden, als een zacht gezoem. 

Op een zakdoek rond de fabriek zijn er een zestal synagoges en minstens evenveel scholen voor kinderen. Ook Joden die niet in deze wijk wonen, brengen er dus toch een groot deel van hun leven door, met grote gezondheidsrisico’s volgens Zaifman. Met een petitie verzamelde hij 1.900 handtekeningen tegen een nieuwe vergunning. Hij heeft ook een lijst opgesteld van minstens 25 overlijdens aan kanker en evenveel personen die op dit moment leven met kanker, allemaal in een straal van 800 meter rond de fabriek. En hij schuwt de zware woorden niet. 

“Eichmann (een notoir SS’er, BST) bracht de Joden naar Auschwitz, dit bedrijf brengt Auschwitz naar de Joden”, zegt Zaifman. Voor de deuren van Value Trading ontrolt hij een spandoek met grafstenen en de namen van overledenen.

Het bedrijf spreekt tegen dat de dampen uit de schoorsteen ook maar enigszins giftig zouden zijn. Een uitstootmeting door SGS in opdracht van Value Trading moet bewijzen dat aan alle normen ruim voldaan wordt. Op basis van die meting stelt het Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid dat er geen verband kan zijn tussen de uitstoot van het bedrijf en eventuele ziektes in de buurt. Uit het kankerregister blijkt bovendien dat er niet meer kankers zijn in het gebied met postcode 2018 Antwerpen dan elders in Vlaanderen, maar die postcode is veel ruimer dan de Diamantwijk. 

De Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) geeft ook een positief advies af, maar is voorzichtiger. De VMM geeft toe dat het meetpunt voor zware metalen in Antwerpen te ver van de fabriek ligt voor een gefundeerde uitspraak over de uitstoot. Net als Stad Antwerpen raadt de VMM daarom een verhuizing aan, met binnen het jaar een meetcampagne in samenspraak met de VMM.

Dokters

Geen enkel officieel advies stelt ook maar een aanwijzing voor verontreiniging vast, maar enkele kankerspecialisten zijn verontrust. 

“Ik zie de laatste zes jaar een onafgebroken stroom met een bepaald type kanker dat niet genetisch gelinkt is aan de Joodse gemeenschap”, zegt oncoloog Chris Verslype (UZ Leuven). “Of dat er verhoudingsgewijs meer zijn dan elders weet ik niet, maar ik vind het voldoende belangrijk om het ernstig te nemen en een onderzoek te vragen.”

Zijn collega aan het UZ Leuven Benoit Nemery is gespecialiseerd in toxicologie en beroeps- of milieugebonden aandoeningen. Hij is net terug van een onderzoek bij mijnwerkers in Congo. Nemery is verwonderd dat de VMM een advies aflevert op basis van een enkele meting, aangeleverd door het bedrijf. 

“We weten dat bedrijven daar soms creatief mee omgaan, bijvoorbeeld omdat hun productie zeer wisselvallig is”, zegt Nemery. “De gegevens die ik hier zie, zijn niet meteen geruststellend. Er zouden metingen van verontreiniging moeten komen op 50 meter rond de fabriek, rekening houdend met de windrichting, een ernstig epidemiologisch onderzoek en een test op schadelijke metalen in het bloed of de urine van omwonenden.”

Dat er enkel waterdamp uit de schouw zou komen, noemt professor Némery “twijfelachtig”, ook al doet het bedrijf misschien grote inspanningen om vervuiling te vermijden. “Je kan enkel vinden wat je zoekt.”

Gouden rook

De 23-jarige Isaac Damen trekt net de deur dicht van zijn ouderlijk huis in de Jacob Jacobstraat. Hij is een van de 1.900 namen onder de petitie. Zijn ouders wonen hier al 20 jaar. Hijzelf woont sinds kort een straat verder. “Soms moeten ze de ramen sluiten, omwille van een doordringende geur”, zegt hij. “Het ruikt naar gas, of iets chemisch.”

Meerdere buurtbewoners zeggen dat ze op sommige dagen ‘gouden rook’ zien opstijgen, wat ze bij Value Trading weglachen. “We gaan echt geen goud de lucht in laten gaan, hoor.” 

(lees verder onder de foto)

Toch zijn die waarnemingen misschien niet zo gek. De techniek met zoutzuur en salpeterzuur om goud op te lossen staat bekend als aqua regia, of koningswater. Daarbij ontstaat ook nitrosylchloride, een sterk bijtend gas dat de ogen, huid en ademhalingsorganen aantast. Nitrosylchloride heeft een goudgele kleur. Geen enkele meting gaat na of dit bij Value Trading in de buitenlucht terechtkomt.

“Typisch voor dit soort verhalen is dat er een molecule in het spel is die de Vlaamse Milieumaatschappij niet eens meet”, zegt Thomas Goorden, de burgeractivist die zich vastbeet in het schandaal rond 3M, dat draait om hoe PFOS jarenlang in de natuur terecht is gekomen. “Ik zie voldoende redenen om de zwaailichten aan te zetten.”

Value Trading beweert dat er door een slimme productietechniek geen nitrosylchloride vrijkomt. Het bedrijf zegt er geen probleem mee te hebben om voortaan ook de uitstoot van nitrosylchloride te meten. 

Reputatie

Het wantrouwen van buurtbewoners is ook beïnvloed door de voorgeschiedenis. Op papier bestaat Value Trading nog maar twee jaar, maar het sleept een flinke erfenis met zich mee. Tot voor kort was deze goudsmelterij in handen van de NV Tony Goetz & Zonen, opgericht door Sam Goetz’ grootvader. In 1995 namen Sams vader en oom de zaak over van hun vader. In 2002 bekwamen Sylvain en Alain Goetz hun vergunning voor de goudsmelterij aan de Jacob Jacobsstraat, die komend jaar afloopt.

Toch is het geen familiebedrijf meer, aldus Sam Goetz, die benadrukt dat Value Trading een nieuw bedrijf is. Op papier klopt dat.

Zowel de NV Tony Goetz als Sylvain en Alain Goetz zijn in januari 2020 veroordeeld voor witwaspraktijken en het vervalsen van de boekhouding. Het gaat om feiten in 2010 en 2011 die aan het licht kwamen toen bleek dat een overvaller zijn gestolen buit uit juwelierszaken zonder probleem bij de goudsmelterij kon verkopen en cash uitbetaald krijgen. In die periode deed de nv voor meer dan 1 miljard euro aan contante aankopen.

De nv bleek ook een deal te hebben met de bank Dexia om het aangekochte goud onmiddellijk aan de Belgische bank door te verkopen. Uit een groot financieel lek blijkt volgens het Internationaal Consortium van Onderzoeksjournalisten ICIJ dat Belfius ook in de jaren daarna vragen kreeg van een Amerikaanse bank over verdachte transacties van NV Tony Goetz, maar daarop weigerde te antwoorden. 

Conflictmineralen?

De NV Tony Goetz sprong niet enkel losjes om met de oorsprong van het oud goud, maar al decennia rijzen er vragen over het nieuwe goud en de eventuele link met rebellengroepen in Midden-Afrika. Die vragen kwamen geregeld aan bod in Kamer en Senaat en in rapporten van de Verenigde Naties en ngo’s. 

Ook vanuit Latijns-Amerika zou bedenkelijk goud bij de NV Tony Goetz zijn geraakt. Vorig jaar bracht Knack aan het licht dat de firma in Aruba 21 kilo Venezolaans goud aankocht, ter waarde van ruim 780.000 dollar. Het bedrijf ontkent alle aantijgingen over conflictmineralen.

De nieuwe uitbater van de goudsmelterij, Value Trading, stelt garanties te hebben over de herkomst van al het goud. Het aanvaardt geen goud uit Afrika en uit landen op de CAHRAS-lijst met conflict- en hoogrisicogebieden.

Value Trading pretendeert niets met zijn voorganger te maken te hebben, maar zaakvoerder Sam Goetz kan geen klare wijn schenken over de overname. Volgens hem was het geen verkoop, hoewel het bedrijf dezelfde infrastructuur, personeel en omgevingsvergunning gebruikt. Het gebouw en alle toestellen worden naar eigen zeggen gehuurd, maar wie de eigenaar is, mogen we niet weten. 

Op het thuisadres van Sylvain Goetz staan alvast verschillende immobedrijven waarvan de man zaakvoerder is. Hij was een van de weinigen die kwam luisteren op de informatieavond van zijn zoon in het zaaltje van Hoffy’s. 

Zijn NV Tony Goetz heet intussen Industrial Refining Company en het officiële adres is sinds kort één straat verderop. “Mijn vader is niet langer actief in de sector”, zegt Sam Goetz.

Als we Sylvain Goetz voor wederhoor bellen op het nummer bij Industrial Refining Company, neemt een medewerker van Value Trading op. “Ze zitten hier wel in hetzelfde gebouw. Sylvain Goetz is net vertrokken, maar morgen is hij er weer.”

Ook Sam Goetz en zijn Value Trading kregen uitgebreid de kans op wederhoor. Dat resulteerde in een ingebrekestelling door hun advocaten, waarin ze dreigen met een schadeclaim van enkele tientallen miljoenen als dit artikel het zou hebben over de reputatie en voorgeschiedenis van de familie Goetz.