Belangrijke ijsplaat op Antarctica die stijging van de zeespiegel tegenhoudt, kan al binnen vijf jaar versplinteren
Op de Zuidpool staat een ijsplaat op het punt uit elkaar te vallen. Dat zou zelfs al binnen de vijf jaar kunnen gebeuren, waarschuwen wetenschappers in nieuw onderzoek. En dat zou op zijn beurt een grote impact hebben op de zeespiegelstijging.
In het westen van Antarctica ligt een gletsjer ter grootte van Groot-Brittannië. Het smeltwater van die Thwaites-gletsjer tekent op zijn eentje voor vier procent van de stijging van de zeespiegel, door de opwarming van de aarde. Dat het niet nog meer is, is deels te danken aan een ijsplaat van zo'n 45 kilometer breed aan de voet van de gletsjer. Die remt de snelheid af waarmee het ijs en smeltwater van de gletsjer de zee in stromen.
Maar die natuurlijke dam staat op het punt om uit elkaar te vallen. Binnen de vijf jaar zou het al zover kunnen zijn. Dat blijkt uit nieuw onderzoek onder leiding van de vermaarde glacioloog Erin Pettit van de Amerikaanse Oregon State University.
Met satellietbeelden, een radar en een onbemande duikboot brachten de wetenschappers scheuren onderaan de ijsplaat in kaart, onder het wateroppervlak. Door de klimaatverandering welt er steeds meer warm zeewater op vanop de oceaanbodem dat die scheuren verder uitdiept.
“Je kan het vergelijken met een barst in je voorruit die traag groeit”, schrijven de onderzoekers. “Die verzwakt je voorruit. Een kleine schok kan er dan al voor zorgen dat die uit elkaar valt in honderden scherven.”
IJsblokje in cola
De Thwaites-gletsjer is een begrip voor klimaatwetenschappers. Net omdat hij zo’n grote rol speelt voor de stijging van de zeespiegel, wordt hij van nabij gemonitord en bestudeerd. Maar dan nog komen deze nieuwe vaststellingen als een verrassing.
“Dit is geen goed nieuws”, zegt Niels Souverijns, klimaatwetenschapper bij het Vlaams Instituut voor Technologisch Onderzoek (VITO). “Het was te verwachten dat dit ooit zou gebeuren, maar binnen de vijf jaar, dat is wel zeer snel.”
Wat betekent dat nu concreet voor de zeespiegel? De wetenschappers achter de studie zeggen dat de versplintering van de ijsplaat ervoor zou kunnen zorgen dat de Thwaites-gletsjer nog een kwart méér zal bijdragen aan de stijging dan nu al het geval is. Dat komt niet zozeer door het ijs dat in de ijsplaat vervat zit (“vergelijk het met een smeltend ijsblokje in je cola, dat doet het volume in je glas ook niet stijgen”, zegt Souverijns), maar doordat de ijsplaat de gletsjer op zijn plaats houdt. Op die gletsjer ligt landijs dat het volume van het wereldwijde zeewater wél zou doen toenemen als het in het water zou belanden.
Het is een proces dat niet meer te stoppen is, maar ook zeer traag gaat
Die gletsjer, en bij uitbreiding alle ijs dat op Antarctica ligt, zullen voor een groot stuk bepalen hoe hoog de zeespiegel in de toekomst komt, legt Stef Lhermitte uit. Hij is glacioloog aan de TU Delft en bestudeert er de poolkappen aan de hand van satellietbeelden. “In de voorspellingen van het IPCC (het VN-klimaatpanel, nvdr) speelt Antarctica een belangrijke rol, en dan vooral bij de meer extreme klimaatscenario’s. Dat zijn scenario’s waarin de impact van de klimaatverandering het grootst is, maar waarvan de nauwkeurigheid ook het laagst is. Dat komt doordat er op Antarctica een aantal processen werken die we nog niet zo goed begrijpen."
Uitstoot van dertig jaar geleden
Vrij vertaald: als de hele Thwaites-gletsjer afsmelt, bestaat de kans dat dat heel grote gevolgen zal hebben voor de stijging van de zeespiegel. Maar hoe groot die gevolgen dan precies zullen zijn, dat is nog onduidelijk. Volgens sommige schattingen zou het om 65 centimeter extra stijging kunnen gaan.
Het slechte nieuws is dat de versplintering van deze ijsplaat niet meer tegen te houden valt, zelfs niet als de wereld morgen geen broeikasgassen meer zou uitstoten. “Zelfs dan zou de temperatuurstijging nog even doorgaan”, zegt Souverijns (VITO), “en ijsplaten reageren traag op veranderingen in het klimaat. Dat ze nu beginnen af te breken, komt door uitstoot die we dertig jaar geleden hebben veroorzaakt.”
Het zijn dus vooral de volgende generaties die de gevolgen zullen voelen. “De meeste scenario’s van het IPCC stoppen in 2100, maar de zeespiegelstijging zal nog doorgaan tot 2300 of 2400”, zegt Lhermitte (TU Delft). “Het is een proces dat niet meer te stoppen is, maar ook zeer traag gaat. Dat zal ons misschien nog de kans geven om ons aan te passen aan de nieuwe situatie.”
In elk geval zal de Thwaites-ijsplaat nauwkeurig opgevolgd worden. Volgend jaar zal een team van wetenschappers bijvoorbeeld de toestand van het zeewater eronder onderzoeken met de Britse onbemande onderzeeër Boaty McBoatface.