Cartoon uit 1884 van François Maréchal van Leopold II die een stuk uit de kaart van Afrika snijdt.

Guatemala, Brazilië, Marokko en zelfs China: ook deze landen had België ooit in het vizier om een kolonie te stichten

In zijn nieuwe boek "Koloniaal België" blikt historisch auteur Lucas Catherine terug op de drang van België in het verleden om wereldwijd kolonies te stichten. Dat ging van Midden-Amerika, Noord-Afrika tot in China, maar enkel in Congo kregen de Belgen vaste voet aan de grond. De andere pogingen mislukten soms spectaculair.

Het "succesverhaal" is bekend: in 1885 kon koning Leopold II persoonlijk de hand leggen op een enorm gebied in Centraal-Afrika, wat de Congo-Vrijstaat werd. In 1909 werd dat overgedragen aan de Belgische staat die tot de onafhankelijkheid in 1960 Belgisch-Congo bestuurde.

Congo komt uiteraard aan bod in "Koloniaal België", het nieuwste boek van Lucas Catherine, maar hij heeft ook veel aandacht voor de minder bekende pogingen tot kolonisatie vanuit ons land. Die waren er wel degelijk en al veel eerder dan toen Leopold II op de troon zat, zei Lucas Catherine vanavond in "De wereld vandaag" op Radio 1.

Leopold I had nog niet de steun zoals Leopold II in Congo later van het Belgische kapitaal

Lucas Catherine over de mislukte kolonisaties van Leopold I

Zo was onze eerste koning Leopold I (1831-1865) ook al erg geïnteresseerd in koloniale avonturen voor zijn nieuwe staat. Hij bleef niet bij de pakken zitten en loerde eerst naar het Griekse eiland Kreta (toen nog onder Ottomaans-Turks gezag) en Ghana in West-Afrika, maar dat bleef zonder gevolg. 

Echt schot kwam er pas in de koloniale zaak toen hij de "Compagnie belge de Colonisation" oprichtte. Die sloot in 1843 een leaseverdrag met de regering van het pas onafhankelijke Centraal-Amerikaanse land Guatemala dat een stuk grond met de naam Santo Tomas aan de Caraïbische Zee verschafte aan de Belgen. 

Die Belgen stuurden effectief kolonisten naar het gebied om rijkdommen te ontginnen, maar het initiatief liep vast in tropische ziekten en een financieel debacle. Catherine heeft het over "een export van armoezaaiers" omdat vooral verarmde Vlamingen hun heil zochten in Guatemala.  In 1852 gaf België de kolonie op. Enkel een kerkhof met Belgische namen herinnert aan het avontuur. Een gelijkaardige poging om in Brazilië voet aan land te krijgen, eindigde op dezelfde wijze.

"Il faut à la Belgique une colonie"

"België heeft een kolonie nodig". Die ambitie liet de zoon van de koning, de latere Leopold II (1865-1909), inbeitelen in een steen in de Griekse hoofdstad Athene. Leopold maakte toen als kroonprins een lange reis die hem onder meer naar de Turkse hoofstad Istanbul, Sevilla in Spanje en Egypte voerde, maar ook naar Brits-India en Nederlands-Oost-Indië (nu Indonesië). De kroonprins wou toen vooral leren hoe men koloniseert en ging dat nadien als koning der Belgen in de praktijk brengen.

Naast Congo was de Belgische aanwezigheid onder Leopold II ook gericht op China. Daar waren toen veel Europese mogendheden aangetrokken, maar België profiteerde van zijn sterke industriële reputatie om een deel van de Chinese koek naar zich toe te trekken. Zo bouwde de Belgische industrie een belangrijke spoorlijn in China en peuterde België in 1900 een concessie los in de Noord-Chinese havenstad Tianjin. Die concessie zou overigens tot 1931 een Belgisch steunpunt in China blijven. 

Belgische spoorwegpersoneel in onze concessie in de Chinese stad Tianjin in 1900. Bron: University of Washington.

Een ander Belgisch doelwit was Marokko, waar Frankrijk en Spanje toen gretig een hap uit namen. Daar liep het fout af: de krijgsheer die de Belgische ambities ter plekke moest helpen waarmaken, werd verslagen en door de leeuwen van de Marokkaanse koning verslonden. 

"Niks om over te stoefen"

Dat die Belgische kolonisatieavonturen bij ons zo onbekend zijn, komt volgens Catherine omdat het bijna allemaal mislukkingen waren. In China was er bovendien erg veel concurrentie van andere Europese mogendheden en had China ook een sterke traditie. Enkel de Britten en de Portugezen hadden daar elk een kolonie, Hongkong en Macau, de anderen moesten zich tevreden stellen met concessies zoals Belgen in Tianjin. Dat verschilt van een kolonie omdat je in een concessie weliswaar de eigen wetten kan laten gelden, maar dat China de soevereiniteit behoudt.

In Congo lukte het wel, vooral omdat de concurrentie van anderen er minder groot was en omdat het avontuur de volle steun had van de Belgische industrie en het Belgische kapitaal evenals van de katholieke kerk die zowat in elk dorp een missionaris had. 

Meest gelezen