Hoe erg is die ‘muur van besmettingen’ nu echt? Biostatisticus Tom Wenseleers over de nieuwste omikroncijfers

Is omikron besmettelijker?

Dat omikron er dankzij zijn mutaties in slaagt om onze immuniteit deels te omzeilen en zo sneller meer mensen kan besmetten, staat vast. Talloze voorbeelden uit het buitenland, Zuid-Afrika, Denemarken en het Verenigd Koninkrijk op kop, tonen dat aan. De opkomst van de omikronvariant ten koste van de tot voor kort dominante deltavariant ging of gaat gepaard met nooit geziene besmettingscijfers. 

In het Verenigd Koninkrijk werd gisteren bijvoorbeeld een absoluut record van 120.000 nieuwe besmettingen in een dag tijd opgetekend. Ook in de Verenigde Staten zien verschillende grote steden in de woorden van Tom Wenseleers een “vloedgolf van besmettingen” voor zich opduiken met dag na dag nooit eerder geziene aantallen besmettingen, net als bijvoorbeeld Parijs. Voor eigen land maakt Wenseleers op basis van de snelheid waarmee omikron het overneemt van delta op dat de omikronvariant op dit ogenblik binnen de vijf dagen vier keer meer mensen besmet dan delta.

Maakt omikron ons even ziek?

Het is niet omdat een virus besmettelijker is, dat het ook even ziekmakend is. Een erg besmettelijk virus dat enkel wat verkoudheidssymptomen geeft, zou net goed nieuws zijn. Als iedereen op die manier geïnfecteerd geraakt zonder ernstige gevolgen, dooft de epidemie vanzelf uit.

De laatste dagen verschenen tal van berichten dat omikron effectief minder ziekmakend is dan gevreesd. Cijfers uit Zuid-Afrika, Australië, Denemarken, Schotland en Engeland toonden dat een omikronbesmetting 30 tot 80 procent minder kans op ziekenhuisopname geeft tegenover een besmetting met delta. Onderzoekers in die landen kwamen tot die conclusie door de hospitalisatiecijfers van delta-geïnfecteerden te vergelijken met omikron-geïnfecteerden. 

Goed nieuws dus?

“Op het eerste zicht wel, maar er zijn enkele belangrijke kanttekeningen”, zegt Wenseleers. Zo is de omikronvariant tot veel meer herinfecties in staat dan de deltavariant, tot een factor drie of vier. “Omikron besmet dus veel meer mensen die recent al een infectie doorgemaakt hebben of gevaccineerd zijn. Door die infectie of vaccinatie is hun immuniteit hoger, waardoor de kans op ziekenhuisopname daalt. Dat is positief, maar die groep trekt het gemiddeld aantal ziekenhuisopnames op het totaal aantal besmettingen naar beneden.”

“Wat je eigenlijk wil weten, is hoe groot het aandeel ziekenhuisopnames is bij de groep die voor de eerste keer of voor het eerst sinds lang geïnfecteerd is, zowel bij delta als bij omikron. Als je dan ook nog kan corrigeren voor leeftijd, vaccinatiestatus, gedrag en andere factoren, kan je een echt correcte vergelijking maken. Alleen is het bijzonder moeilijk om al die gegevens vast te krijgen: het gaat hier om gevoelige medische informatie, en onze wetgeving hierrond is streng.”

Weten we dan nog steeds niets?

Toch wel, zegt Wenseleers. "Eerste labostudies naar de eigenschappen van de variant zelf tonen aan dat omikron een voorkeur lijkt te hebben voor de cellen in de bovenste luchtwegen. Dat zou er op kunnen wijzen dat omikron niet in dezelfde mate als bij delta tot diep in de longen doordringt, hoewel dat nog in real life-onderzoek bevestigd moet worden. Mogelijk speelt ook dat een rol in de lagere ziektelast op individueel niveau. Tegelijkertijd is het ook een mogelijke verklaring voor de snellere verspreiding.” 

Toch zijn er over dit aspect nog maar weinig gegevens bekend. “Hoe intrinsiek ziekmakend omikron is, zou je eigenlijk enkel kunnen bestuderen aan de hand van infecties bij mensen die nooit eerder een covidinfectie doormaakten en ook niet eerder gevaccineerd werden. Gelukkig worden die zeldzaam, want ik zou hen alvast geen omikroninfectie toewensen.”

Het virus dan maar laten razen?

Op individueel vlak zijn er dus wel aanwijzingen dat de omikronvariant minder ernstige gevolgen heeft, maar dat wil niet zeggen dat het ziekenhuissysteem niet opnieuw kan kraken, integendeel. Volgens Wenseleers is een lagere ziektelast bij een grotere besmettelijkheid niet de grote gamechanger. Sowieso is besmettelijkheid slechts de helft van het verhaal, en dan nog.

Wenseleers: “Als omikron slechts half zo ernstig is, wordt dat voordeel in de ziekenhuizen bij een verdubbelingstijd van twee tot drie dagen op enkele dagen teniet gedaan. Door de exponentiële stijging speelt al heel snel de kracht van de grote getallen. Ook al is het percentage mensen dat naar het ziekenhuis moet na een besmetting lager dan bij delta, de muur van besmettingen zal dan nog steeds voor een enorme toename in ziekenhuisopnames zorgen. In Londen zitten ze door de felle stijging van de besmettingen qua ziekenhuisopnames nu al bijna twee keer boven de piek van de vorige deltagolf, en de top is nog niet bereikt.”

In Zuid-Afrika is de piek al gepasseerd. Hoe valt dat te verklaren?

De ‘muur van besmettingen’ lijkt in steeds meer landen inderdaad bijzonder hoog, maar ook erg kort te zijn. Wenseleers en zijn collega-wetenschappers kijken de laatste dagen daarvoor naar de zogenaamde 'generatietijd' van het virus. Dat is de tijd tussen het moment waarop iemand besmet wordt, en het moment waarop die persoon weer een volgend iemand aansteekt. Die tijd lijkt bij omikron eerder op twee tot drie dagen te liggen, terwijl dat bij de deltavariant vier tot vijf dagen was.

“Omikron infecteert dus mogelijk niet per se veel meer mensen dan delta, maar wel vooral sneller. Dat kan de steile klim, en na de piek ook de forse daling verklaren. Dat is op zich veel beter nieuws met een grotere impact dan de lagere kans op hospitalisatie. Het is dan zaak om ook via boosterprikken die piek zo plat mogelijk te houden om de ziekenhuizen niet te overbelasten.”

De toename van omikron vertraagt in sommige landen, hoe kan dat?

Die kortere generatietijd zou ook een verklaring kunnen zijn voor het feit dat in sommige landen omikron de deltavariant nu niet meer zo snel verdringt dan in het begin. Terwijl een week geleden in Denemarken bijvoorbeeld nog verdubbelingstijden van twee tot drie dagen werden opgetekend, gaat het nu heel wat minder snel, tonen cijfers die Wenseleers bijhoudt. Volgens de laatst beschikbare gegevens is 60 procent van alle besmettingen er nu met de omikronvariant, een week geleden 48 procent. In België zitten we aan 40 procent.

Mogelijk zal de vervanging van delta door omikron ook bij ons mettertijd trager gaan verlopen. “Maatregelen om de contacten te verminderen, gedragsaanpassingen en een verhoogde immuniteit door boosters of eerder infectie hebben bij een kortere generatietijd net een grotere impact dan bij een virus met een langere generatietijd. De curve zal dus allicht heel snel steil omhoog gaan, daar valt niet meer aan te ontsnappen, maar mogelijk ook snel weer fors beginnen dalen.”