Gaat premier Draghi voor het presidentschap? Italië (en Europa) vreest chaos bij vertrek

“Mijn persoonlijke bestemming doet er helemaal niet toe”, zei de Italiaanse premier Mario Draghi op zijn laatste persconferentie van 2021. “Ik ben een man, een opa, die ten dienste staat van de instituties.”

Maar welke institutie zal Draghi in 2022 dienen? Zal hij premier blijven? Of wordt hij in januari gekozen tot president? Veel Italianen vrezen dat het land terugvalt in stagnatie en eeuwige partijtwisten als Draghi, ‘Mr. Fix-It’, het premierschap verruilt voor de grotendeels ceremoniële functie van president.

De niet-gekozen technocraat Draghi, voormalig topman van de Europese Centrale Bank, werd in februari 2021 aangewezen als premier. Italië kreeg 191 miljard euro uit het Europese coronaherstelfonds, wat werd gezien als een unieke kans om dertig jaar stagnatie te overwinnen. Daarom had het behoefte aan een sterke, alom gerespecteerde leider.

Met opmerkelijk succes leidde Draghi een regering van nationale eenheid, een bonte coalitie van centrum-links en centrum-rechts, van linkse en rechtse populisten, gesteund door notoire onruststokers als Silvio Berlusconi (Forza Italia) en Matteo Salvini (Lega). Met vaste hand stuurde hij Italië door de pandemie en formuleerde hij een goed doordacht nationaal herstelplan. Het Britse weekblad The Economist riep Italië uit tot land van het jaar.

Dit alles komt op losse schroeven te staan als Draghi de dagelijkse leiding over Italië overdraagt. ‘Super-Mario’ wordt gezien als de enige die orde kan houden in de altijd lastige klas van de Italiaanse politiek. “Ik zie niemand anders die in staat is zo’n heterogene meerderheid bij elkaar te houden”, zei Antonio Tajani, vicevoorzitter van Berlusconi’s Forza Italia. Ook Legaleider Matteo Salvini maande Draghi te blijven: “Als je een pion verzet is het niet gemakkelijk om alles hetzelfde te houden.”

Slecht nieuws voor Europa

Zonder Draghi is de kans groot dat de regering uiteenvalt en er verkiezingen nodig zijn. In de peilingen staat extreemrechts op 39 procent, 19 procent voor de Lega en 20 procent voor de postfascistische Fratelli d’Italia, de enige partij van betekenis die niet meedeed aan het kabinet-Draghi. De populistische Vijfsterrenbeweging staat op 15 procent, Berlusconi op 8 procent. In een gefragmenteerd politiek landschap met sterke extremen zal het moeilijk zijn een stabiele regering te vormen, zeker als er geen premier van Draghi’s kaliber meer is.

Ook voor de Europese Unie zou het vertrek van Draghi slecht nieuws zijn. Italië is de belangrijkste begunstigde van het Europees herstelfonds, dat door velen in Brussel als een belangrijke stap op weg naar verdere Europese integratie wordt gezien. Als Italië na Draghi een boeltje maakt van de besteding van het geld, zal de verdeeldheid tussen Noord- en Zuid-Europa weer toenemen.

Vreemd genoeg weet niemand of Draghi president wil worden. Vanaf volgende week wordt de Italiaanse president gekozen in een bizarre procedure die vaak wordt vergeleken met de verkiezing van de paus. Formeel zijn er geen kandidaten. Alleen Silvio Berlusconi (85) wierp zich openlijk op, maar grote kansen worden hem niet toegedicht. Zo’n duizend politici uit het parlement en de regio’s mogen elke Italiaan van 50 jaar of ouder voordragen. Bij voorgaande gelegenheden werd gestemd op voetballer Francesco Totti, filmster Sophia Loren en zelfs pornoacteur Rocco Siffredi. Dat proces wordt net zo lang herhaald tot er een kandidaat is die tweederde van de stemmen heeft. Dat kan soms lang duren: in 1971 had Giovanni Leone 23 stemronden nodig.

Draghi heeft nooit gezegd dat hij president wil worden, maar suggereerde op zijn recente persconferentie dat hij belangstelling heeft. “We hebben de voorwaarden geschapen waarmee het werk aan het herstelplan kan doorgaan, ongeacht wie de leiding heeft”, zei Draghi.

Dat was een optimistische voorstelling van zaken. In tien maanden heeft Draghi veel voor elkaar gekregen, maar er moet ook nog veel gebeuren, waaronder de hervormingen van het belastingstelsel, de pensioenen en de arbeidsmarkt. Bovendien heeft Italië vaker mooie plannen gemaakt. Het probleem was altijd de uitvoering.

Electorale koorts slaat toe

Wellicht wil de 74-jarige Draghi overstappen naar het presidentschap voordat zijn imago afbladdert in de taaie fase van de uitvoering. Bovendien worden er in het voorjaar van 2023 sowieso verkiezingen gehouden. Draghi heeft altijd gezegd dat hij zich niet als een politicus in de strijd zal werpen.

Draghi’s tijd als politicus is begrensd, schreef de Britse Italiëkenner Ben Emmott in de Financial Times. Zijn prestaties als premier zijn gebaseerd op een staakt-het-vuren tussen de politieke partijen, dat hooguit nog een half jaar zal duren. Dan komen de verkiezingen in zicht, slaat de electorale koorts toe en is Draghi uitgeregeerd. Vroeg of laat moet technocratie plaatsmaken voor democratische politiek.

Dat is de keuze waarvoor Draghi staat: nog even premier of zeven jaar president? De president van Italië heeft een grotendeels ceremoniële functie, maar is wel belangrijk bij politieke crises. Zo kan hij verkiezingen uitschrijven en de premier aanwijzen. Omdat crises in Italië nogal eens voorkomen, kan Draghi een nuttige rol blijven vervullen.

Als hij tenminste wordt gekozen. Vaak sneuvelt de gedoodverfde kandidaat, schreef de website Politico, verwijzend naar een oud katholiek gezegde: “Wie als paus het conclaaf binnengaat, komt er als kardinaal weer uit.”