Dit is wat Trump-getrouwen bedisselden in een hotel net voor de bestorming van het Capitool

Het was een merkwaardig gezelschap dat in de dagen voor 6 januari 2021 zijn intrek nam in een serie suites in het Willard, een van de duurste hotels van Washington, met uitzicht op het Witte Huis.

Rudy Giuliani, voormalig burgemeester van New York, recentelijk bekend vanwege zijn persconferenties voor decors van sekswinkels en tuincentra. Bernard Kerik, oud-lijfwacht van Giuliani en voormalig politiecommissaris van New York, van wie sinds zijn veroordeling wegens corruptie eigenlijk weinig meer werd vernomen. John Eastman, een conservatieve rechtsgeleerde, die Kamala Harris te on-Amerikaans vindt om vicepresident te zijn. Steve Bannon, de ontslagen adviseur van Donald Trump, die nu vanuit een herenhuis in de hoofdstad militante radio maakt. Roger Stone, de intrigant met zijn tatoeage van Nixon tussen de schouderbladen, die in de lobby paradeerde met een pretoriaanse garde van Oath Keepers. En Alex Jones, de complotverspreider die ooit beweerde dat tijdens schoolschietpartijen gedode kinderen figuranten waren.

Rafelige mannen, al dan niet gepensioneerd, gekozen noch overheidsdienaar, mannen die geen verantwoordelijkheid dragen en ook geen verantwoording hoeven af te leggen. En toch wisten ze, in de dagen voor 6 januari, bijna het land naar hun hand te zetten.

Want voorafgaand aan de bestorming van het Capitool op die dag was er ook een andere, minder zichtbare poging om Donald Trump als president van de Verenigde Staten in het zadel te houden. Vanuit een warroom in het hotel zetten de betrokkenen, in overleg met Trump, alles op alles om de bekrachtiging van de verkiezingsuitslag door vicepresident Mike Pence tegen te houden. Het werk vormde de apotheose van maanden zoeken naar vermeende fraude bij de verkiezingen en zou de opmaat vormen tot de bestorming. Het waren deze randfiguren die een eeuwenoud systeem aan het wankelen kregen – en die zo bewezen dat Amerika lang niet zo stabiel is als het zelf dacht.

De hoofdrolspelers uit het Willard vormen nu de focus van het onderzoek van de speciale Congres-commissie naar de gebeurtenissen rond 6 januari. De onderzoekers willen weten of ze contact hadden met de organisatie van de ‘Stop the Steal’-demonstratie die dag, en zo ja, wat het plan was. Wat was strategie, en wat was improvisatie?

De meesten weigeren te praten. Sommigen bereiden zich voor op de verkiezingen van 2024. Wat er ook misging die dagen – ze hebben ervan geleerd. De volgende keer kan het best anders lopen. 

1. Rudy Giuliani

Het leek wel een beetje gedaan met de geloofwaardigheid van Rudy Giuliani toen hij op 7 november, vier dagen na de verkiezingen, met andere leden van team-Trump een persconferentie hield voor het tuincentrum Four Seasons Total Landscaping in Philadelphia. Dat hij juist daar, tussen een sekswinkel en een crematorium, beweerde dat er massale verkiezingsfraude werd gepleegd en Joe Biden dus geen president was, werd proestend verslagen door de aanwezige journalisten en stond symbool voor het circus van complotclowns en juridische jongleurs die op de gekste plekken verkeerd getelde stemmen vermoedden. Dit kon men toch niet serieus nemen?

Maar als de Trump-jaren ons iets hebben geleerd, is het dat fanatiek amateurisme en geïmproviseerde chaos nooit onderschat moeten worden – het zijn de drijvende krachten van zijn blufbewind. Giuliani en consorten zouden daarna nog tientallen rechtszaken aanspannen om de stembusfraude aan te tonen. Hoewel geen rechter hen gelijk gaf, bleven ze doorgaan tot in het Willard-hotel, waar de oud-burgemeester van New York met zijn voormalige lijfwacht Bernard Kerik leiding gaf aan een operatie die in zes door Trump verloren staten naar electorale ongerechtigheden speurde. 

Kerik, die onlangs bij de parlementaire onderzoekscommissie documenten inleverde waaruit blijkt dat hij de kamers in het Willard had voorgeschoten (met een prijskaartje van zo’n 48.600 euro), beperkte zich in januari 2021 niet tot het zoeken naar bewijzen. Onderdeel van de strategie was het onder druk zetten van betrokkenen door “protesten bij de huizen van zwakke (Republikeinse) volksvertegenwoordigers” en bij “lokale functionarissen”. Een “protest in DC” moest het slotakkoord vormen.

2. John Eastman

Hoe ad hoc de operatie ook leek, er zat een duidelijke strategie achter, uitgestippeld door de conservatieve jurist John Eastman. Die vrij onbekende academicus, lid van de conservatieve Federalist Society, schreef na de door Trump verloren verkiezingen een memo van twee kantjes diena het uitlekken (in september 2021, dankzij speurwerk van Bob Woodward en Robert Costa van The Washington Post) door dissidente Republikeinen “de blauwdruk van een coup” werd genoemd. 

In zes stappen beschreef hij hoe de uitslag alsnog in Trumps voordeel kon worden omgebogen. Daarbij wilde hij de ceremoniële rol van vicepresident Mike Pence, die op 6 januari de uitslag moest certificeren in een gezamenlijke zitting van de Amerikaanse Senaat en het Huis van Afgevaardigden, veranderen in een sleutelrol. Eastman vond dat Pence “de solide wettelijke autoriteit” had om zelf de stemmen te tellen en ook te bepalen welke stemmen ongeldig zijn. “Het Congres kan alleen maar toekijken”, schreef Eastman.

Idealiter diende Pence van zeven staten de zogeheten kiesmannen – de ‘punten’ van de Amerikaanse verkiezingsstrijd – te weigeren, waardoor Biden niet aan de benodigde 270 zou komen. Vervolgens zouden de staatsdelegaties in het Congres, waarvan de meerderheid Republikeins is, de uitslag mogen bepalen.

Een andere optie was dat Pence het tellen van de kiesmannen uitstelde om de staten tijd te geven de onregelmatigheden te onderzoeken. Ondertussen konden de staten waar Republikeinen de dienst uitmaakten, een alternatieve ‘lei’ met kiesmannen opstellen en naar Washington sturen.

Pence had voor beide opties wel een excuus nodig, en dat is het excuus waar Trump al maanden op aanstuurde: de verdenking van stembusfraude. Dus spraken Trump, Giuliani en Eastman op 2 januari via een conferencecall met driehonderd volksvertegenwoordigers in de staten om hun bewijzen van fraude in te fluisteren. “Jullie zijn de echte macht”, zei Trump bij die gelegenheid. “Jullie zijn degenen die de beslissing gaan nemen.”

In de namiddag van 5 januari was Pennsylvania de eerste staat die zwichtte: de Republikeinse leiders van de staatssenaat tekenden een brief waarin ze hun collega’s in Washington vroegen om de certificatie van de uitslag op te schorten. Pence hoefde er alleen nog maar gehoor aan te geven.

3. Mark Meadows

De boodschappenjongen die namens het Witte Huis al deze plannen coördineerde, was Trumps stafchef Mark Meadows. Hij belde voortdurend met de mannen in het Willard en hij was al maanden degene die de contacten onderhield met de sleutelspelers in de staten. De onderzoekscommissie van het Congres, die Meadows heeft gedagvaard, wil graag weten waarom hij daarvoor zijn persoonlijke mobiele telefoon gebruikte, een versleuteld Signal-account en twee persoonlijke Gmail-adressen – wat de vraag opwerpt of die communicatie wel werd overgedragen aan het Nationaal Archief, waar officiële regeringsberichten moeten worden opgeslagen.

Meadows voerde niet alleen de druk op de Republikeinen in de staten op, hij probeerde ook Jeffrey Rosen, de invalminister van Justitie – Bill Barr werd ontslagen omdat hij beweerde dat er geen fraude was geweest – te bewegen een onderzoek naar de stembusfraude te starten. Dat zou een groot signaal zijn dat er iets niet klopt aan de uitslag. 

Meadows eiste ook dat Rosen de bizarre claim onderzocht dat Italianen via satellieten met de Amerikaanse stemmachines zouden hebben gerommeld. Toen Rosen dat weigerde, wilde Trump hem vervangen door een ondergeschikte, Jeffrey Clark, die op goede voet stond met Eastman. Dankzij een rebellie op het ministerie, waar de hele top ontslag dreigde te nemen, bonden Trump en Meadows in.

Op 5 januari bleek ook Pence niet bereid mee te spelen. Daarmee restte er voor de samenzweerders in het Willard en het Witte Huis maar één troef: 6 januari. Er werden niet alleen demonstranten verwacht. Meadows beloofde die middag van 5 januari dat er duizenden soldaten van de Nationale Garde zouden zijn “om de pro-Trump-mensen te beschermen”.

4. Steve Bannon

Ook Steve Bannon is zo’n man die altijd weer terugkomt. Na zijn ontslag als chef-strateeg van Donald Trump in 2017 begon hij vanuit een herenhuis in Washington een radioprogramma, met de naam War Room. Vanuit die positie bewees hij zich weer als onmisbare opjutter van populistisch ongenoegen rond immigratie en identiteit – haarfijn weet hij elke politiek incorrecte snaar te raken.

Bannon was in het Willard degene die contacten onderhield tussen de papierencoupplegers en de organisatoren van de ‘Stop the Steal’-demonstratie die op 6 januari zou plaatsvinden, zoals Roger Stone en Alex Jones. Bovendien pendelde hij tussen het commandocentrum in het hotel en zijn radiostation, vanwaar hij miljoenen Trump-supporters op de hoogte hield van de laatste gebeurtenissen.

Op 5 januari belde Trump hem om te zeggen dat Pence niet wilde meewerken aan de strategie die Eastman had bedacht. Hij was “erg arrogant’” zou Trump gezegd hebben, volgens de journalisten Woodward en Costa in hun boek Peril. Bannon was teleurgesteld – hij was de hele tijd betrokken bij de plannen van Eastman – maar geen man zonder een plan B. Als Pence in het Capitool zelf niet zou stoppen met tellen, was er dan nog een andere manier?

“Ik zeg jullie dit”, zei hij die avond even na zessen tegen zijn luisteraars, toen hij vooruitblikte op de volgende dag. “Morgen gaat het niet lopen zoals jullie denken dat het gaat lopen. Sterker nog, het gaat tamelijk uitzonderlijk anders lopen. Alles wat ik kan zeggen is: riemen vast.”

Later die avond werd Bannon gesignaleerd in het Willard, in de suites die de echte warroom vormden. Wat daar precies gebeurde, is onduidelijk. Bannon werd gedagvaard om hierover te getuigen voor het Congres, maar weigerde die dagvaarding. Het openbaar ministerie heeft hem daarvoor aangeklaagd – de rechtszaak zal deze zomer doorgaan. Maar vertraging werkt. Want dan staan er alweer Congresverkiezingen voor de deur, die waarschijnlijk door de Republikeinen zullen worden gewonnen. Het is goed mogelijk dat, zodra de rechter Bannon eindelijk opdraagt voor de commissie te getuigen, de commissie niet meer bestaat.

In zijn radioprogramma kijkt Bannon al vooruit naar 2024: hij wil dat zijn Trump-minnende luisteraars het electorale systeem van de VS “dorp voor dorp” overnemen. Zodat de plaatselijke kiescommissies de fraudeklachten voortaan wél serieus zullen nemen. Zodat het niet meer tot een bestorming van het Capitool hoeft te komen.

5. Mike Flynn

Een van de grote vragen over 6 januari is waarom de Nationale Garde zo laat kwam opdagen. De eerste maanden waren er twee mogelijke antwoorden: bureaucratische traagheid, of een legertop die zich aan de kant van Trump had geschaard om zijn aanhangers vrij spel te geven. De laatste twee maanden werd een derde hypothese steeds waarschijnlijker: dat de verantwoordelijken de soldaten niet stuurden omdat ze bang waren dat Trump hen voor zijn eigen doelen zou inzetten. 

“Er was absoluut geen sprake van dat ik militairen in de buurt van het Capitool zou inzetten”, zei Rod Rosenstein, de plaatsvervangend minister van Justitie, dit najaar tegen de inspecteur-generaal van het Pentagon. “Want daarmee zou ik de grootste constitutionele crisis sinds de burgeroorlog hebben gecreëerd.”

Hij had in januari reden om bang te zijn dat Trump de troepen anders zou gebruiken. Oud-generaal Michael Flynn, Trumps kortstondige veiligheidsadviseur die sindsdien in steeds duisterder complottheorieën was gaan geloven, suggereerde half december in een overleg in het Oval Office dat Trump de staat van beleg moest afkondigen, om de verkiezingen opnieuw te doen. Een andere optie was de noodtoestand uit te roepen, zodat de regering de stembussen en stemcomputers in beslag kon nemen die zouden zijn gecompromitteerd. En op de avond van 5 januari, zo blijkt uit verklaringen van defensieminister Miller tegen een Congres-commissie, vroeg Trump het Pentagon om 10.000 soldaten om de volgende dag de orde te bewaken.

Trump had dat najaar de vorige defensieminister, Mark Esper, ontslagen omdat die “niet loyaal genoeg” was, en stelde toen Miller als vervanger aan. Die zou kneedbaarder zijn, was zijn verwachting. Maar Miller weigerde gehoor te geven aan het verzoek. 

6. Donald Trump

“Statistisch onmogelijk dat ik de verkiezingen heb verloren”, twitterde Donald Trump op 20 december 2020. “Groot protest in DC op 6 januari. Zorg dat je erbij bent, wordt wild!”

In de ochtend van 6 januari was het helemaal nog niet zo wild, toen de menigte zich verzamelde op het grasveld rond het Washington Monument. De meeste mensen wisten nog niet precies wat ze kwamen doen. Maar toen Trump ten tonele verscheen, veranderde de stemming.

“Mike Pence, ik hoop dat je opstaat voor de Grondwet en voor het land”, zei hij. “En zo niet, dan zal ik heel teleurgesteld in je zijn.” Trump spoorde zijn supporters aan to fight like hell, “anders hebben jullie straks geen land meer”, waarna ze massaal naar het Capitool trokken, waar Pence net de vergadering had geopend waarin Joe Biden ten langen leste als winnaar van de verkiezingen moest worden gekroond.

De stoottroepen waren al gearriveerd – de Proud Boys en Oath Keepers, de mannen met wie Roger Stone zich die dagen daarvoor had omringd, hadden de speech van Trump niet nodig om te weten wat ze moesten doen. Ze zouden de vicepresident uiteindelijk op een halve minuut mislopen. Terwijl “hang Mike Pence” door de gangen galmde, twitterde Trump dreigend: “Mike Pence had de moed niet om te doen wat gedaan moest worden om ons Land en onze Grondwet te beschermen.”

Terwijl Pence en zijn staf zich verstopten, stuurde John Eastman, de jurist van de memo, een mailtje naar een medewerker van Pence. “De bestorming komt doordat JIJ en je baas niet hebben gedaan wat nodig was!” De Republikeinse voorzitter in Arizona, Kelli Ward, zei dat het – aangezien Pence was verdwenen en de vergadering van het Congres was geschorst – een goed moment was om de keuze van de kiesmannen terug te geven aan de staten. Het kon nog steeds.

Maar Pence, die ondanks aansporingen van zijn lijfwachten weigerde het Capitool te verlaten, hield stand. Om 21.00 uur, toen de bezetters het gebouw werden uitgeveegd, stuurde Eastman nog een laatste mailtje naar de assistent van Pence, om te zeggen dat de certificatieprocedure sowieso niet gelopen was zoals het hoort, en Pence dus het best nog wat verder van de procedure kon afwijken door de kiesmannen niet te accepteren. Pence moest er niets van hebben en Biden werd president.

Even was Pence boos, maar zes maanden later prees hij Trump alweer, en zei hij dat hij “niet zal toestaan dat Democraten en de media één tragische dag gebruiken om de aspiraties van miljoenen Amerikanen te negeren”. Met andere woorden: zo erg was het allemaal niet. 

Over drie jaar mag Trump het weer proberen.