Wat te doen met de hoge energieprijzen? ‘Wie een vast contract heeft ouder dan drie maanden, moet nu vooral niks doen’

“Het is echt té gortig, dus bij deze: blijf weg bij #Mega als je op zoek bent naar nieuwe elektriciteitsleverancier”, schreef presentator Bart Schols op Twitter. Hij is niet de enige die woedend is op een energiebedrijf. 

Ook over Eneco zijn bij de ombudsman tientallen klachten binnengelopen, omdat de leverancier klanten met een voordelig vast contract stiekem zou overzetten op een variabele formule. Omdat leveranciers de hoge marktprijzen in die vaste contracten niet kunnen doorrekenen, zijn ze voor hen een streep door de rekening. 

“Normaal gezien mag het niet”, zegt Voorspools. “Een leverancier is natuurlijk gebonden aan het contract dat hij met een klant heeft. Dat eenzijdig wijzigen kan niet. Als een leverancier zich voldoende heeft ingedekt, zou hij ook geen last mogen ondervinden van die vaste tarieven. Dat kan een bedrijf doen door genoeg energie op voorhand aan te kopen op de langetermijnmarkten. Maar omdat een leverancier weet dat een deel van de klanten met een vast contract toch zal overstappen, dekt hij zich nooit voor 100 procent in. Dat kan hem dan wel zuur opbreken als de prijzen stijgen.”

En voor consumenten? Wat is voor hen nu het beste: vast of variabel?  

“Als een consument een vast contract heeft dat ouder is dan drie maanden, dan moet hij vooral niets doen. Dan is de prijs gunstiger dan wat hij nu op de markt kan kiezen. Het aanbod aan vaste contracten is door de leveranciers behoorlijk teruggeschroefd. Sommige leveranciers bieden zelfs geen vaste prijs meer aan. Engie bijvoorbeeld doet dat wel nog, maar promoot het niet meer actief op zijn website. Als je daar een simulatie doet, zal je enkel variabele contracten vinden.

“Een vast contract valt nu ook behoorlijk duur uit. Ik heb deze maand de prijzen vergeleken en ik merk dat de energieleveranciers hun prijzen erg voorzichtig hebben gezet. Als je nu opnieuw moet kiezen, zou ik voor een variabel tarief gaan. Op dit moment zijn de prijzen namelijk al aan het dalen.

“Vaste contracten nemen die prijsdaling nog niet mee, waardoor ze dus duurder uitvallen. Iedereen verwacht toch dat de prijzen verder gaan dalen. Wie toch graag opnieuw een vaste prijs wil, doet er allicht beter aan om even te wachten tot de markt over een paar maanden weer is gestabiliseerd.”

Vanaf dit jaar zullen stroompieken meetellen voor de elektriciteitsfactuur: hoe werkt dat?

“Dat klopt. Maar dat geldt maar voor een stuk van de factuur, namelijk voor het distributietarief. Dat is de kost die je moet betalen om het net te gebruiken. Als je tegelijk de wasmachine aanzet, de vaatwas en de oven bijvoorbeeld, dan piekt je stroomverbruik.

“Met dit mechanisme wil de Vlaamse energieregulator (VREG) mensen aanmoedigen om het net minder te belasten door zulke pieken te vermijden. Omdat we steeds meer stroom voor elektrische auto’s en warmtepompen nodig hebben, is het in principe beter om de belasting van het net meer te spreiden.

“Maar op de meeste plaatsen is het net op dit moment nog zwaar ‘overgedimensioneerd’, wat wil zeggen dat het nog veel meer stroom aankan. Hoe dan ook zal dit voor de gezinnen maar een klein effect op de rekening hebben.” 

Veel mensen die de voorbije maanden prijzen hebben vergeleken zijn uiteindelijk bedrogen uitgekomen, omdat hun contract veel hoger uitviel dan ze verwachtten. Heeft dat vergelijken nog zin? 

“Goh, in principe heeft het altijd zin om prijzen te vergelijken. Maar het klopt dat prijsvergelijkers er een potje van maken. Heel wat variabele contracten voor elektriciteit zijn gekoppeld aan de Belpex, de dagmarkt waar leveranciers stroom inkopen. Maar de gemiddelde prijs voor deze maand kennen we pas aan het einde van januari.

“Omdat ze die gemiddelde prijs nog niet kennen, baseren prijsvergelijkers zich op prijzen uit het verleden om de waarde van tarieven te vergelijken. Sommige nemen daarvoor de prijs voor de maand december, andere zullen het gemiddelde nemen van het voorbije kwartaal. Maar dan ben je dus steeds aan het vergelijken met waarden uit het verleden, die geen goede indicatie geven voor de prijs in de toekomst.”

Maar u voorspelt dus dat die prijs zal dalen? 

“Je hebt natuurlijk een kristallen bol nodig om te weten wat de prijzen volgend jaar zullen doen. Maar als je de langetermijnmarkt bekijkt, waar bedrijven stroom en gas voor de volgende maanden en jaren verhandelen, dan zie je dat iedereen verwacht dat de huidige daling zich zal doorzetten. In december lag de aardgasprijs gemiddeld  op bijna 120 euro per megawattuur. Op de termijnmarkt is dat voor december 2022 nog 80 euro en voor december 2023 zelfs minder dan 40 euro.

“Aan de basis van de huidige prijsexplosie lag een samenloop van omstandigheden. Normaal wordt er in de zomer een reserve aan gas opgebouwd voor de winter. De vraag ligt dan hoger omdat er meer gas nodig is om gebouwen te verwarmen. Maar deze zomer hebben de bedrijven minder gas aangekocht. We zijn dus de winter ingegaan met gasreserves die niet voldoende waren aangevuld.”

Tegelijk waren er spanningen tussen Rusland en Oekraïne, en Noorwegen kon minder leveren door technische problemen met installaties. 

“Klopt, en in Frankrijk waren dan weer een aantal kerncentrales niet operationeel. Er ligt ook een gasleiding (Nord Stream 2, YV) klaar in Duitsland om Russisch gas af te leveren. Maar die leiding heeft momenteel nog geen vergunning om te exporteren.  Al die zaken zijn dus tijdelijk. Zodra ze opgelost zijn, kunnen de energieprijzen verder dalen. Maar het niveau van 2020, toen de economie door lockdowns stilviel en de prijs in elkaar zakte, zullen we niet gauw meer krijgen.” 

Maar de vraag naar elektriciteit zal de volgende jaren wel blijven toenemen. Over tien jaar verbruikt een gezin drie keer zoveel als nu. Hoe krijgen we dat dan gebolwerkt? 

“Er zal inderdaad meer vraag naar stroom zijn. Maar de vraag naar gas zal steeds kleiner worden, omdat al wie nu verwarmt op aardgas op termijn zal overschakelen naar een warmtepomp. Of elektriciteit  duurder wordt, is nog maar de vraag. 

“Als we meer capaciteit qua hernieuwbare energie uitbouwen, zal de prijs dalen. Op momenten waarop er veel wind of zon is, gaat de prijs in landen met veel duurzame energiebronnen al flink omlaag. Het komt er dan op aan om goede beleidskeuzes te maken om die transitie in goede banen te leiden.” 

Maar momenteel is het niet zeker of er wel genoeg stroombevoorrading zal zijn. Kunnen we dat dan ook oplossen met groene stroom? 

“Eigenlijk is er altijd al wat ongerustheid geweest over de bevoorrading, maar nu komt die wat nadrukkelijker in het nieuws door de kernuitstap. Er is bijna twintig jaar geleden beslist dat de kerncentrales zullen sluiten. In de tussentijd is er vooral veel gepraat, maar te weinig gedaan. Het is jammer dat de overheid die overgang naar meer duurzame energie in die periode niet beter heeft uitgebouwd. Maar het is ook nog niet te laat. 

“VITO en EnergyVille hebben berekend dat er op Belgische daken nog steeds plaats is voor twintig keer meer zonnepanelen dan wat we vandaag hebben. Genoeg voor 100 terrawattuur aan stroomproductie. Dat is  meer dan wat we vandaag nodig hebben op jaarbasis. Het potentieel is dus enorm. Met een goed beleid kunnen we daar heel snel belangrijke stappen zetten.”

Maar eigenaars van zonnepanelen klagen nu dat hun investering niets meer opbrengt. 

“Daar ben ik het niet mee eens. Het is nog altijd interessanter om zonnepanelen te hebben. Zonder zonnepanelen kijk je nu aan tegen een stroomfactuur van rond de 2.000 euro per jaar. Met zonnepanelen is dat de helft. Akkoord, er is geen terugdraaiende teller meer. Maar nu haal je de investering er nog uit op vijf jaar en je bent dus beter beschermd tegen de grillen van de energiemarkt. De elektriciteitsprijs is dit jaar met een factor vier omhoog gegaan.”

Van hun kant moeten de energieleveranciers elkaar beconcurreren met lage prijzen. Maar de prijsvechters gaan overkop. Gaat de liberalisering van de energiemarkt dan te ver?  

“Ik denk dat alle bedrijven hier lessen uit trekken. Klanten ronselen met megakortingen is geen goed plan. Kleine leveranciers zoals Watz en Vlaamse Energieleverancier zijn het slachtoffer geworden van extreme marktomstandigheden. Maar ook de grote jongens moeten verliezen slikken, al hebben die iets diepere zakken. Ik zou evenwel niet zeggen dat de liberalisering daarom niet werkt.” 

Het valt wel op dat de overheid weinig middelen heeft om in te grijpen. Voor wie geen sociaal tarief heeft, blijft het bij kleine druppels op een hete plaat. 

“Daarom denk ik dat we dit echt als een wake-upcall moeten zien: een kans om het hele systeem onder de loep te nemen. De volgende jaren moeten we die gasketels vervangen en overschakelen op elektrische auto’s. Dat proces moet de overheid duidelijk sturen. Dat gaat niet met kleine aanpassingen hier en daar. 

“Energie moet deel uitmaken van een heel ruime taxshift, waarmee de overheid elektriciteit goedkoper maakt en duurzaamheid stimuleert. Zo’n taxshift moet verder gaan dan een pure verlaging van de btw op elektriciteit van 21 naar 6 procent. Want daarmee maak je het ook voor de rijken voordeliger om meer te verbruiken. Het beleid moet er echt voor zorgen dat sociaal zwakkeren mee kunnen in het transitieverhaal. 

“Of er nu 21 procent btw verschuldigd is op elektrische auto’s en warmtepompen of nul, voor veel mensen blijven ze te duur. Dus moet de overheid zorgen voor een stimulus, waardoor die zaken ook voor minder kapitaalkrachtigen binnen handbereik komen. De meeste alternatieven voor fossiele brandstof zijn vandaag elektrisch. Het komt erop aan om het gebruik ervan goedkoper te maken. Maar daarvoor heb je een radicale hervorming van het hele systeem nodig.”