Noodplan in ziekenhuizen: geen gereserveerde bedden voor coronapatiënten bij vloedgolf van opnames door omikron

Het is lang niet zeker of het zo ver zal komen, maar de ziekenhuizen moeten zich voorbereiden op een scenario waarin de zeer besmettelijke omikronvariant voor een vloedgolf aan nieuwe ziekenhuisopnames zorgt. In combinatie met personeelsuitval in de zorg, zou dat voor grote problemen kunnen zorgen. Daarom heeft een werkgroep van de FOD Volksgezondheid een noodplan uitgewerkt en uitgestuurd naar de ziekenhuizen. 

"We hebben daar al een paar keer over gesproken, maar het is nog nooit eerder op papier gezet", zegt Marcel Van der Auwera, voorzitter van het gespecialiseerde comité dat momenteel nog de laatste hand legt aan dat noodplan. "Tot nu toe was dat eerder een theoretisch verhaal, maar omikron confronteert ons met een nieuwe situatie." 

Zo is er beslist om in de hoogste alarmfase enkel nog te focussen op de meest dringende zorg en geen bedden meer te reserveren voor coronapatiënten. Op dit moment moeten ziekenhuizen, afhankelijk van de alarmfase waarin ze zich bevinden, een vastgesteld aantal bedden vrijhouden voor coronapatiënten. Momenteel bevinden ze zich in fase 1B en dan gaat het om vijftig procent van de bedden op intensieve zorg. Maar in fase 3, de noodfase, zou dat dus niet meer aan de orde zijn.

"Als wij geconfronteerd worden met een overstroom aan patiënten en een uitval van personeelsleden, dan zullen we de luxe niet meer hebben om bedden vrij te houden voor de dringende gevallen die nog moeten komen", legt Van der Auwera uit. "Dan is het kwestie van elk bed dat beschikbaar is te kunnen gebruiken op het moment dat de patiënt zich aanbiedt."

"Eigenlijk gaan we dan naar de situatie die we hadden in maart 2020: alle patiënten die nood hebben aan niet-dringende zorg zullen even moeten wachten", bevestigt Margot Cloet van Zorgnet Icuro. "Met 1 verschil: transplantaties en specifieke behandelingen van hart- en kankerpatiënten zullen wel kunnen doorgaan."

Ook zal dan moeten worden overlegd of zieke mensen uit woonzorgcentra naar het ziekenhuis moeten worden overgebracht, zegt Cloet. "Het is absoluut niet de bedoeling om mensen uit woonzorgcentra de toegang tot ziekenhuizen te ontzeggen. Maar we zullen wel moeten kijken met de artsen van woonzorgcentra of het nog nodig is om mensen te verplaatsen naar de ziekenhuizen. Onnodige verplaatsingen willen we uitstellen. Dat zal van persoon tot persoon bekeken worden."

Van der Auwera hoopt dat het nooit zo ver zal moeten komen. "Laat ons duidelijk zijn: fase 3 van ons noodplan is een fase die wij zo ver mogelijk voor ons uit schuiven. We hebben heel wat flankerende maatregelen, op gebied van HR-beleid en zorgorganisatie bijvoorbeeld, waarmee wij hopen die fase 3 te kunnen uitstellen en zelfs hopen om die nooit te moeten afkondigen. Het is effectief het worstcasescenario."

Maar wat als in dat noodscenario alle bedden vol liggen en er komen toch nog nieuwe coronapatiënten bij? "Die patiënten zullen behandeld worden als alle andere patiënten", zegt Van der Auwera. "De meest urgente patiënt wordt eerst geholpen. De patiënt die kan wachten, wordt in de wachtzaal gezet."

Minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke (Vooruit) denkt zelf niet dat het nodig zal zijn om het nu vastgelegde noodscenario toe te passen in de ziekenhuizen. Dat zei hij in de Kamer. "Ik denk dat de gegevens die we nu hebben, uitwijzen dat omikron zeer besmettelijk is, maar toch minder ernstig ziek maakt. In een aantal landen zijn er wel meer hospitalisaties, maar niet zozeer meer opnames in intensieve zorg. We zijn daar niet zeker over, dus we bereiden het slechtst mogelijke scenario voor."

Dokter Frank Vermassen, hoofdarts van het UZ Gent, vindt dat een logische keuze: "Indien wij inderdaad in een dergelijke noodsituatie terechtkomen, dan moet men de beschikbare capaciteit zeker zo optimaal mogelijk gebruiken. Dat houdt dan inderdaad in dat er keuzes gemaakt moeten worden en dat die middelen toegewezen worden aan de personen die daar het meeste baat bij hebben, onafhankelijk van de pathologie waarmee ze zich aanmelden."

In het UZ Gent wordt eigenlijk al langer op die manier gewerkt. "Ik denk dat er weinig ziekenhuizen zijn waar er nog echt bedden vrijgehouden worden voor covidpatiënten", zegt Vermassen. "Bedden leeg laten staan is sowieso niet efficiënt. We zitten ook nog met een heel stuk uitgestelde zorg. Dat zullen we sowieso moeten inhalen in de loop van de volgende maanden. Het komt er dus sowieso op aan om de capaciteit die beschikbaar is zo optimaal mogelijk te benutten." 

Dat beaamt ook intensivist van het UZ Leuven Geert Meyfroidt. "Eigenlijk gaan ziekenhuizen daar vandaag al heel pragmatisch mee om", zegt hij. "Ongeveer een kwart van de bedden op intensieve zorg is momenteel bezet met coronapatiënten. Het target voor fase 1B is eigenlijk vijftig procent. Maar dat verschil van 25 procent, die bedden staan op dit moment natuurlijk niet leeg."

Toch maakt Meyfroidt zich wel zorgen over het eventueel moeten schakelen naar alarmfase 3. "Er is altijd een minimumcapaciteit op intensieve zorg nodig voor bijvoorbeeld beroertes, hartinfarcten of zware operaties die niet uitgesteld kunnen worden. In het scenario van het noodplan komen er heel veel coronapatiënten bij die we niet zullen kunnen weigeren. Dat is de grote moeilijkheid. Het noodplan zegt dan eigenlijk: behandel elke patiënt volgens hetzelfde criterium. En dat is: wat is de kans dat de patiënt dit overleeft?"

Wanneer het noodplan precies in actie zou moeten treden, is niet duidelijk. "De drempel is het evenwicht tussen de zorgvraag en het aanbod dat aanwezig is in de ziekenhuizen", zegt Van der Auwera daarover. "We hopen dat er door de boosters niet veel personeelsuitval is, maar hoe meer personeel wegvalt hoe sneller we aan de limiet komen van de zorg die we kunnen bieden. De drempel is dus niet echt mathematisch vast te leggen op een bepaald aantal patiënten." 

Hoe dan ook zal het ziekenhuispersoneel in een dergelijk noodscenario voor moeilijke ethische keuzes komen te staan. "Maar ook vandaag worden al keuzes gemaakt over welke mensen een bed krijgen en welke mensen niet", benadrukt Van der Auwera. "In onze maatschappij is het bon ton om te zeggen: we hebben de patiënt alle kansen gegeven. Die knop moet omgedraaid worden. Voor mij persoonlijk is dat een morele keuze: als er toch geen meerwaarde is aan hospitalisatie, laat die persoon dan in alle rust en omringd door zijn naasten overlijden. Deze keuzes moeten we nu bespreekbaar maken via onze nota."

Ook dokter Meyfroidt vindt dat er een debat moet komen over die ethische keuzes. "Tot nu toe hebben we eigenlijk altijd keuzes kunnen maken op basis van medische criteria, namelijk: is het zinvol om deze patiënt een bed aan te bieden op intensieve zorg? Staat de inspanning in verhouding tot de overlevingskans?" legt Meyfroidt uit. "Maar vanaf het moment dat er beslissingen genomen moeten worden op basis van niet-medische of niet-wetenschappelijke criteria, bijvoorbeeld op basis van leeftijd, dan vind ik dat de maatschappij daar mee over moet beslissen. Ik vind het niet aan artsen om dat te doen." Meyfroidt pleit voor een parlementair debat daarover, al vreest hij tegelijk dat zo'n debat ondertussen al te laat komt.