‘Het Harley Davidson-effect’: waarom stille elektrische wagens toch met motorgeluiden geleverd worden

Aan het geluid is te horen hoe diep je een gaspedaal intrapt: hoe hoger het toerental, des te hoger de toon en des te sneller trek je op. Behalve als je in een elektrische auto zit, dan hoor je bijna niets. Sommigen vinden dat een zegen, anderen missen het ‘vroemgeluid’ van stampende zuigers.

Voor hen zijn er hulpstukken te koop die een stille Tesla omtoveren in een vervaarlijk ronkende Lamborghini, een Chevrolet Corvette, of wat je maar wilt. Zo verkoopt het bedrijf Milltek Active Sound een soort metalen klankkast met speaker en elektronica die je aan de achterzijde van de auto kunt laten installeren. Het systeem is vervolgens te besturen met een app die tientallen geluidsopties biedt.

Het doet een beetje denken aan een digitale camera die ‘klik’ doet als je een foto maakt: het slaat nergens op, maar het geluid slaat een brug naar het verleden en dat vinden sommige gebruikers prettig.

De Delftse geluidsonderzoeker Elif Ozcan Vieira snapt zulke autobestuurders wel. Niet alleen het geluid zelf, maar ook de associatie die het oproept, stuurt onze waardering. Het mechanische gerochel van een espressomachine vinden weinig mensen irritant, omdat het doet denken aan een lekker kopje koffie en gezelligheid. Een veel zachter klinkend tandartsboortje daarentegen doet veel haren recht overeind staan. “Ik noem dat het Harley Davidson-effect”, vertelt Ozcan Vieira. “Fans associëren het harde motorgeluid van die motorfiets met vrijheid, of het temmen van een wild dier. Daar houden ze van, dus heeft de fabrikant het geluid expres nooit te veel gedempt.”

‘De beleving van de BMW’

De fabrikanten van elektrische auto’s hebben dat ook al een tijdje in de smiezen. Onder meer Mazda, Renault, Porsche en BMW rusten hun plug-inhybride/elektrische auto’s al sinds een paar jaar uit met ‘motorgeluid’ dat is ontworpen om aan te sluiten bij het imago van de luxeauto’s. 

BMW heeft daar bij het laatste model, de volledig elektrische i4 M50, veel ruchtbaarheid aan gegeven door het geluid te laten componeren door de filmcomponist Hans Zimmer, die meer dan honderd soundtracks maakte, waaronder die van The Lion King, Inception en The Dark Knight. Het geluid, dat de bestuurder zelf aan en uit kan zetten, is nadrukkelijk niet ontworpen om te klinken als een verbrandingsmotor, zegt woordvoerder Andrew Mason van BMW Group Nederland. “Het moet de beleving van de BMW met een verbrandingsmotor evenaren, niet simuleren. Wanneer je versnelt, ondersteunt het geluid de duw in de rug, het gevoel dat je sneller gaat.”

Dat klopt wel. Kies op het touchscreen van de i4 voor ‘IconicSounds’ en de auto vult zich met een aangenaam klinkende, diepe bromtoon met daaroverheen een tweede toon die hoger klinkt naarmate je sneller optrekt. Zeker in de ‘Comfort-stand’ voelt die feedback vertrouwd aan. Kies je op de invoegstrook van de snelweg echter voor de optie ‘Sportive’, dan waan je je eerder in een opstijgende Boeing747, dan in een BMW. Wellicht is dat overigens wat sommige BMW-bestuurders graag ervaren.

“Je krijgt een sterkere ervaring als alle zintuigen hetzelfde vertellen”, zegt geluidsontwerper Emar Vegt. Als afstuderend student industrieel ontwerp kwam hij in 2009 binnen bij BMW, omdat hij besefte dat het geluidsontwerp van de elektrische auto net zoveel aandacht verdient als het zichtbare uiterlijk. Hij kwam precies op het juiste moment. 

Tot die tijd hadden geluidsontwerpers van autofabrikanten zich vooral gericht op het dempen van ongewenste mechanische geluiden. Met de komst van de stillere, elektrische optie brak een nieuw tijdperk aan. “Mijn baas geloofde erin”, zegt Vegt. “Hij zei: ‘Met stilte kunnen we ons niet onderscheiden, met geluid wel.’”

Balans tussen modern en vertrouwd

Vegt bleef zeven jaar bij BMW en is medeverantwoordelijk voor het geluid van de BMW i3 en de i8. De BMW, legt hij uit, moet modern, futuristisch en krachtig klinken. Een nepverbrandingsmotorgeluid is dus uit den boze. Tegelijkertijd mag het geluid niet kil en vervreemdend zijn. “Mensen vinden geluiden aangenaam die een bepaalde natuurlijkheid en geloofwaardigheid hebben. In de praktijk hebben zulke geluiden vaak een frequentiegebied dat dicht in de buurt ligt van een menselijke stem. Onze oren zijn daar goed op afgestemd. Die balans bereiken tussen modern en vertrouwd is de uitdaging.”

Los van een emotionele ervaring biedt de feedback volgens Vegt ook extra veiligheid: wie hoort dat de auto versnelt, is zich daarvan meer bewust en zal wellicht minder snel per ongeluk te hard rijden. Of dat in de praktijk werkelijk opgaat, is overigens nog niet goed onderzocht.

Dat alle elektrische auto’s aan de buitenkant geluid afgeven als ze stapvoets rijden, komt in elk geval wel door veiligheidsoverwegingen. Sinds 2019 schrijft een Europese wet voor dat elektrische auto’s ook hoorbaar zijn voor fietsers en voetgangers als ze tot 20 kilometer per uur rijden. Bij die snelheid maken elektrische auto’s zo weinig geluid, dat zeker slechthorende weggebruikers ze anders niet opmerken.

Ozcan Vieira plaatst daar wel een kanttekening bij. Hoewel het natuurlijk belangrijk is dat fietsers en voetgangers niet onder de wielen van al te stille elektrische auto’s terechtkomen, is het effect van de maatregel nog maar weinig onderzocht. “Vaak handelen we bij dit soort zaken vooral uit angst”, zegt ze. “Naar mijn weten zijn er niet veel representatieve simulaties gedaan, terwijl dat eigenlijk wel nodig is om zeker te weten welk geluid wenselijk is en welk niet. Geluidsvervuiling is in Europa een belangrijke oorzaak van stress. In dat kader raad ik altijd aan om niet zomaar ‘geluid om het geluid’ toe te voegen.”