Minister Tinne Van der Straeten (Groen): ‘Het echte werk is zorgen dat mensen minder gaan verbruiken’

Helaas, Vivaldi is het nog niet eens over een verlaging van de energiefactuur. De tijd dringt nochtans. Steeds meer gezinnen maken zich grote zorgen. Krijg maar eens plots een voorschotfactuur van 600 euro in de bus.

Van der Straeten: “We zullen de komende dagen hard doorwerken aan een akkoord. Maar als we een week meer nodig hebben om een goede oplossing te vinden, dan vind ik: so be it.”

Mensen eisen een oplossing. 

“Begrijpelijk. De situatie waar we inzitten is ongezien. De energieprijzen zijn historisch hoog, wat voor grote problemen zorgt. Bijna een miljoen gezinnen heeft vandaag een uitgebreid sociaal tarief. Als we niets doen, loopt dit eind maart af en worden al deze mensen geconfronteerd met een ‘factuurshock’ van 2.000 euro. 

“Evident dat zoiets niet kan. We zullen het sociaal tarief moeten verlengen. Maar ook de groep daarboven, de middenklasse, heeft het lastig.”

Verlaag de btw op energie naar 6 procent, zegt Vooruit. 

“Gezien de hoge facturen heeft het weinig zin om mensen nu 50 euro te geven en te zeggen: bon, dit volstaat. Je moet snel - in het hier en nu - de pijn stillen. Op een significante manier. 

“Je kan dat doen via een verlaging van de btw op energie. Klopt. Maar hoe lang doe je dat dan? Enkele maanden? Daar schiet je niets mee op. We weten dat de prijzen zeker tot aan het einde van het jaar hoog blijven. Ik bepleit daarom een blijvende btw-verlaging die gekoppeld wordt aan verhoogde accijnzen.”

Aha, de ‘slimme btw-verlaging’. Een raar beestje. 

“Met de accijnzen op de energiefactuur kan je echt gaan sturen. Je kan meer aanrekenen voor de grootste verbruikers of net minder voor mensen met een warmtepomp. Via de accijnzen kan je op termijn elektriciteit goedkoper maken en aardgas duurder. Dat is de toekomst.”

De liberalen huiveren al. Dat wordt een onbetaalbare operatie. 

“Tja. Een btw-verlaging op elektriciteit levert een gemiddeld gezin tot 200 euro per jaar op. Maar daar staat wel een inspanning van de overheid tegenover die oploopt tot 1 miljard euro per jaar. En onze begroting is er inderdaad al slecht aan toe...

“De vraag lijkt me nu: in welke mate ga je de verlaagde btw laten terugbetalen via de accijnzen zodra de prijzen weer dalen? Als er nog geen akkoord is, dan is het omdat we dit goed moeten doorrekenen. Je zou de Excel-sheets van mijn kabinetschef eens moeten zien, ik word daar zot van (lacht).”

Het nadeel van een btw-verlaging is dat iedereen ervan profiteert.

“Ik snap dat argument, zeker, maar als politicus moet je keuzes maken. Het alternatief is een energiecheque (vorig weekend ook voorgesteld door de groenen, JVH). Daarmee kan je puur op maat werken. Feit is dat je dan niet structureel ingrijpt en dat je misschien over enkele maanden weer net hetzelfde debat aan het voeren bent over de hoge factuur. De uitwerking is ook moeilijk.”

Een voorspelling: de energiefactuur wordt het verkiezingsthema in 2024. Toch? 

“Dat is zo’n typische journalistenvraag (lacht). De mensen krijgen nú hun factuur in hun bus. Ik wil daar nú iets aan doen. Natuurlijk zal men in 2024 beoordelen: is dit probleem kordaat aangepakt? Tegelijk is dat niet het volledige plaatje. We zijn nu ziek en hebben een dikke pijnstiller nodig. Maar het echte werk is zorgen dat mensen minder gaan verbruiken. 

“Op federaal niveau denk ik onder meer aan het feit dat energiezuinig verbouwen niet zou mogen leiden tot een verhoging van je kadastraal inkomen. Ook Vlaanderen kan actie ondernemen. Tegenover elke euro voor de verlaging van de factuur zou je een euro moeten zetten voor groen beleid.”

U wil de winsten van de energiebedrijven afromen. In de eerste plaats die van Engie Electrabel met de kerncentrales. Bonne chance. 

“Met de nucleaire rente doen we dit vandaag al (38 procent van de winst, JVH). De opbrengsten hieruit zullen sowieso stijgen, aangezien er meer winst gemaakt wordt. En de subsidies voor offshore-windmolens gaan omlaag als de energieprijzen hoog zijn. Daar gaan we dus besparen. Ik laat nu onderzoeken of we nog verder kunnen gaan. Dat zal niet evident zijn.

“Wat de kerncentrales betreft lijk ik gebonden aan een contract van de vorige regering met Engie Electrabel. Daarin zit een bepaling dat de staat nooit meer mag raken aan de nucleaire rente.”

Intussen blijft het dossier van de kernuitstap etteren. 

“Ja... (denkt) Wat wil je dat ik hierover zeg? Ik kijk naar de feiten. Als je dat doet, dan is het besluit: na een discussie van twintig jaar staan we dichter dan ooit bij een beslissing over de kernuitstap. Die zal er ook komen. De zee is woelig, maar het schip houdt koers.”

Daar denkt MR-voorzitter Georges-Louis Bouchez anders over. Hij vindt u dogmatisch. 

“Ik ben nochtans heel nuchter. Uit van die karakterschetsen komt altijd dat ik iemand ben die eindeloos afweegt.

“MR heeft me de laatste weken bestookt met vragen over dit dossier. Ik heb hen alle antwoorden bezorgd. Eigenlijk is het simpel: de keuze voor de kernuitstap biedt ons meer zekerheid voor de stroombevoorrading dan een keuze voor een levensduurverlenging van de twee jongste kerncentrales. Die piste is ook niet goedkoper. Laat staan beter voor het klimaat.”

Pardon? Die twee kerncentrales stoten geen CO₂ uit. De twee gascentrales die u wil laten bouwen wel. 

“Dat is een redenering op korte termijn. Op lange termijn zitten die kerncentrales de groei van hernieuwbare energie in ons land compleet in de weg. Ze zijn groot en log. Bovendien gaat die redenering voorbij aan het feit dat de uitstoot van de energiesector Europees geregeld is, via het ETS. Die gascentrales gaan de Belgische uitstoot níét verhogen. Dat is de waarheid.”

De kernuitstap bevat één groot vraagteken: wat als de nieuwe gascentrales straks geen vergunning krijgen? 

“Die in Les Awirs heeft er eentje beet. Die in Vilvoorde voorlopig niet. Als dat niet lukt tegen maart, zullen we die centrale vervangen. In Wallonië zijn er twee andere projecten die vergund zijn en kunnen invallen. 

“De zorgen rond de vergunningen zijn terecht, maar ik denk dat het in orde komt. Als organisaties zoals TegenGas naar de Raad van State stappen, dan is dat zo. Ik weet dat in Wallonië elke nieuwe windmolen aangevochten wordt voor de Raad van State. Toch komen ze er. En is er iemand die denkt dat nieuwe vergunningen krijgen voor oude kerncentrales a walk in the park zou zijn?”

U maakt ons wel afhankelijk van Russisch aardgas. 

“Neen. Maar 4 tot 6 procent van ons aardgas komt uit Rusland. In de toekomst zijn er meer dan genoeg alternatieven voorhanden. Ik denk dan onder meer aan groene waterstof. Daar zijn pas nieuwe contracten rond afgesloten met Oman.”

Misschien moet u eens een koffie gaan drinken met Bouchez? 

“De laatste keer dat ik hem in ’t echt gezien heb - op de tribunes van het defilé op 21 juli - hebben we nog gezegd: we gaan eens iets drinken! Het is er spijtig genoeg niet van gekomen.

“(wikt haar woorden) Zijn houding frustreert mij natuurlijk wel. Het probleem van Bouchez is dat hij te laat voorzitter is geworden. Alles wat hij wil, heeft zijn partij nooit gedaan. In 2018 heeft de vorige regering de kernuitstap bevestigd. Met een premier van MR en een minister van Energie van MR. In hun verkiezingsprogramma stond een kernuitstap met negen nieuwe gascentrales.”

Vlaams minister van Energie Zuhal Demir (N-VA) waarschuwt voor ‘groene inflatie’. Uw beleid maakt het leven van de middenklasse straks onbetaalbaar. 

“Ik pas voor dat soort boutades. Voor mij is het onze plicht om verder te gaan op de weg van meer hernieuwbare energie. Dat is soms zwaar, ja, omdat je een aantal maatregelen moet nemen waarvan je pas later de vruchten plukt. De rekening ligt er meteen. 

“Ik praat hier vaak over met mijn Europese collega-ministers en iedereen beseft dat je geen beleid kan voeren op een economisch kerkhof. Er is veel aandacht voor sociale rechtvaardigheid. Het is een conditio sine qua non voor de klimaatomslag.”

Waarom krijgt u het nu wel uitgelegd en op tv niet? Dan spreekt u met meel in de mond. 

(verstoord) “Wat wil u daarmee zeggen: ‘met meel in de mond’?”

Dat u slecht uit uw woorden raakt. Zoals in dat intussen beruchte interview in Terzake. 

“Dat is zo makkelijk... Eerlijk? Eigenlijk aanvaard ik die kritiek niet. In de week voor dat bewuste interview had ik drie nachten niet geslapen. (verheft haar stem) Mag je dan eens struikelen over je woorden? Mag het?”

Het raakt u duidelijk. 

“Ja, omdat het voor mij aanvoelde als een onrechtvaardige situatie. Er zijn politici die vijf keer hun quote mogen inspreken voor de camera. Ach, iedereen voelt zich weleens benadeeld, zeker? 

“Ik heb onlangs een docu bekeken over de Thaise jongens die weken vastzaten in een ondergelopen grot. Een van die duikers, die de verantwoordelijkheid had om de jongens onder verdoving te redden, vertelde over ‘de techniek van de visualisering’. In zijn hoofd stak hij al zijn zorgen en frustraties vooraf weg in een kast. Ik doe dat nu ook. Ik kan het me niet permitteren om mijn tijd te verdoen aan futiliteiten. Er is niemand die het altijd super doet. Pfff, ça va aller.”

De rechtse oppositie aanziet u als een groene kip zonder kop. 

“Dat is er dan wél een die verdomd veel eieren legt in een jaar tijd. Het dossier van de kernuitstap is zo goed als klaar. Ik heb Engie Electrabel verplicht om miljarden euro’s extra te betalen voor de nucleaire ontmanteling. We verdrievoudigen de capaciteit van wind op zee. Er is eindelijk een energienorm. Tien jaar is daar over gebabbeld. Tien jaar, hé. 

“(op dreef) Ik heb bijna meteen na mijn aantreden het sociaal energietarief uitgebreid. Gelukkig maar. Weet u hoe dat is gelopen? Bij Groen hebben we geen schuif waar twintig cabinetards komen uitspringen. Ik heb het zelf gedaan. Tijdens mijn eerste vergadering met Eurocommissaris Margrethe Vestager over de kernuitstap had ik één medewerker.”

Het ministerschap is een harde job? 

“Je verwacht het wel, een minister is altijd een beetje de pispaal, maar als je het dan zelf ondervindt, is het heftig. Twitter lees ik niet meer. Ik heb de app van mijn telefoon gegooid. 

“Ik vind mijn betrokkenheid bij mijn dossiers een pluspunt, maar ik probeer me ook niet te laten opslokken door het werk. Met dank aan mijn vrienden, die op tijd eens iets organiseren. Soms zelfs speciaal voor mij. Een etentje of een picknick in het park met een stukske chocoladecake: genieten. Ik ben zot op chocolade. Al heb ik in mijn tuin eens cacaodoppen gebruikt als mulch en die geur was wel nogal straf (lacht).”

Voelen de groenen zich nog thuis in Vivaldi? 

“Ja hoor. Over de ideologische verschillen binnen Vivaldi wordt altijd zo denigrerend gedaan. Ik vind dat net een sterkte. Ik kan me prima vinden in het ondernemerschap van de liberalen én de sociale reflexen van de socialisten. Voor mij bestaat Vivaldi uit de juiste ideologische mix voor zware tijden. 

“Nu, we kunnen het zeker beter doen. Niet alles loopt perfect. Maar het zijn moeilijke jaren en we hebben complexe dossiers op ons bord liggen. Ik laat me niet in een hoek boksen. Niet als het gaat over mijn ministerschap. Niet als het gaat over mijn partij. En zeker niet als het gaat over het beleid.”

De peilingen zijn slecht voor Groen. Her en der wordt al een afstraffing voorspeld in 2024. 

“Door wie? Dat zijn van die selffulfilling prophecy’s die alleen uitkomen als je er zelf in begint te geloven. Ik geloof in het omgekeerde: als je hard werkt en correct beleid voert, dan mag je vertrouwen hebben dat je daarvoor ook beloond wordt. 

“(denkt) We zijn daar wel mee bezig, hoor: de vraag hoe we als groenen succesvol kunnen zijn? Ik heb daar geregeld ‘pittige’ gesprekken over met Kristof Calvo. Een vriend binnen de partij. Zijn kompas staat op Nederland gericht - op klassiek progressief, zeg maar. Ik neig eerder naar de Duitse school, waar Die Grünen een stevig sociaal-economisch verhaal vertellen.”

Nog dit: u was woensdag uitgenodigd bij koning Filip. Hebben ze op het paleis soms hun jaarfactuur gas en elektriciteit ontvangen? 

(lacht) “Ik mag daar niks over vertellen. Dat is colloque singulier. Of toch een dingetje misschien, een tipje van de sluier: als je naar de koning gaat - we vertrekken binnenkort samen op missie naar Oman - moet je goed voorbereid zijn. Hij volgt de dossiers en hij wil alles weten. Het bewijst: iedereen is bezig met energie.”