De verborgen waarheid in het proces-De Pauw dat niemand wou

Is de werkelijkheid zo wreed dat ze nietsontziend wat niemand wil toch laat gebeuren? Ja, zo blijkt uit het proces dat niemand wou maar wel kwam. Misschien omdat de werkelijkheid als taak heeft zich te manifesteren voorbij de menselijke wil.

Dat niemand een proces-De Pauw wou, hoewel publiekelijk bekend is dat een morele grens is overschreden en door slachtoffers een dader wordt aangewezen, is op zich opzienbarend. Welke angst schuilt onder de aarzeling voor een juridisch oordeel? Zoals het een Griekse tragedie betaamt, wordt het lot van de protagonisten en antagonist niet door henzelf bepaald maar door het koor dat van buitenaf het tragische beloop gadeslaat.

Het is de procureur, zo fantaseert Maaike Cafmeyer, die in zijn luie zetel ’s avonds voor de televisie wordt verrast door het filmpje van Bart De Pauw waarin hij zijn schuld ontkennende bekentenis uit de doeken doet, en wordt geattendeerd op het woordje ‘stalking’ dat in België sinds kort aanleiding geeft tot een justitieel onderzoek, ook al wordt door niemand klacht ingediend.

In de driedelige documentaire over het proces komen acht vrouwen aan het woord. Ze lijken zich voor het eerst openlijk en vrij uit te spreken, niet achternagezeten door hijgerige media of gehinderd door juridische restricties. Ook de antagonist is uitgenodigd maar weigert medewerking. De visie op deze zaak is dus bij voorbaat eenzijdig, zou je kritisch kunnen opmerken. Het gaat nu net om het perspectief van de vrouwen. Nooit heeft de kijker het gevoel dat de waarheid geweld wordt aangedaan. Integendeel, de authenticiteit en schroom, de voorzichtigheid en stelligheid, de openhartigheid van de gedeelde pijn en eerlijkheid overtuigen. Hoewel niet geheel gespeend van effectbejag door montage en dramatische muziekscores wekt de drie uur durende documentaire de indruk waarachtige antwoorden te bieden op de vragen wat er is gebeurd, waarom zo lang is gewacht, en hoe ze zich voelen, de acht slachtoffers, voor, tijdens en na het proces dat niemand wou.

Herkenbaar stramien

Om helderheid te bieden wordt een tijdlijn geïntroduceerd op basis waarvan de vrouwen beurtelings hun ervaring delen. Deze inzet anticipeert op het stelselmatige karakter van iemand die jarenlang vrouwen uit zijn werkomgeving belaagt. Er is een stramien herkenbaar. De vrouwen vertellen allen over hun enthousiasme en hun bewondering voor De Pauw, verhullen niet dat ze de kans zien een plek te verwerven in de competitieve mediawereld, worden vervolgens door hem bewierookt en komen ten slotte in contact met zijn opdringerige berichten waaraan ze niet meer kunnen ontsnappen. Het patroon is pijnlijk gelijkaardig, met dezelfde koosnaampjes, dezelfde liefdevolle zinnen en dezelfde krenking bij afwijzing.

De documentaire wordt indringend wanneer de berichtjes op het scherm worden getoond, waardoor de kijker ongecensureerd deelt in de geheime conversatie. Uit die eindeloze reeks met tussenpozen van soms een paar seconden komt niet het beeld van een seksbelust, harteloos roofdier maar van een sentimenteel, dwangmatig persoon wiens woorden het midden houden tussen de kinderachtige verzuchtingen van een onbegrepen puber en de wanhoop van een onvoldane echtgenoot. De aandachtsvragende versjes zijn zielig eerder dan bedreigend. Aan het woord is een hopeloos zieke man die krampachtig lijdt aan obsessies en compulsies wiens aandrang eerder psychopathologisch dan crimineel aandoet. Op het eerste gezicht zou men niet voor straf maar voor behandeling willen pleiten.

Maar ook een ziek persoon kan schade berokkenen. De misdaad zit minder in de inhoud dan in de vorm. Het is de onophoudelijke stroom aan berichtjes, het moordende tempo, de nachtelijke inbreuk op de privacy, het ongeremde en vrijheidsberovende karakter die de vrouwen tot uitputting brengt. Hun verzoek tot ophouden wordt genegeerd en ze raken in verwarring door het onbegrijpelijke contrast van zijn professionele houding overdag en kleverige aanhankelijkheid ’s nachts. Ze worden bang voor zijn almacht en onvoorspelbaarheid, teleurgesteld door onbegrip en ten slotte boos om de smet die zijn gedrag werpt op de voor hen aanlokkelijke maar bizarre mediawereld.

De toon wordt grimmiger wanneer de manipulatieve telefoonberichten tussen De Pauw en zijn echtgenote op het scherm verschijnen, waarin wordt onderhandeld hoe ze de acht vrouwen de mond kunnen snoeren, verdacht maken of uit balans brengen. Terwijl de antagonist gaandeweg zwakker en zieker wordt verbeeld, openbaren de acht vrouwen zich juist gezonder en krachtiger. Ze zijn eloquent, genuanceerd en authentiek, en hun verhalen zijn kwetsbaar maar overtuigend. Het is een grote verdienste dat de documentaire nergens tot sentiment of drama aanleiding geeft, maar door de nuchtere en feitelijke toon de tragische realiteit onderstreept.

Schuld

Er komt ongemak uit de gesprekken wanneer de vrouwen toegeven dat werd ingegaan op zijn avances, een kus, een omhelzing, een schoorvoetende relatie. Men kan hen verdenken van naïviteit, opportunisme of zelfs van dwaasheid omdat ze geen weet hebben om te gaan met een ontspoord machtsfiguur. Wie kan in deze omstandigheden niet worden verdacht? Wat doe je als de ander geen grenzen kent? Als je niet weet welke grenzen je aan jezelf moet stellen? Daarom is de thematiek van deze documentaire niet de straf maar de schuld. Schuld van de dader maar ook van de acht slachtoffers. Schuld om hun oorspronkelijke intenties, om te veel te hebben toegegeven, om eventuele uitlokking of instandhouding, om openbaarmaking, om beschuldiging of om potentiële beschadiging van de dader.

Ook de kijkers delen collectief in de schuld. De documentaire schetst een penibel beeld van onze samenleving. Je schaamt je wanneer je wordt geconfronteerd met de agressieve en denigrerende opmerkingen aan het adres van deze vrouwen die de moed opbrachten misbruik aan de kaak te stellen, wanneer je wordt herinnerd aan de nimmer aflatende strijd tussen de macht en de onmacht op het werk of in relaties, wanneer je denkt over de macht van de man en de onmacht van de vrouw, wanneer je beseft dat het voor vrouwen nog steeds ingewikkeld is om zich vrijelijk en gelijkwaardig in onze samenleving te bewegen. Je schaamt je voor onze geldende normen en waarden, en voor het gemak waarmee ze worden overtreden.

De regel is eenvoudig: maak geen misbruik van je macht om andermans vrijheid te beroven, ook al ben je niet bewust van je macht en betekent de ander weinig voor je. Respect betekent het blindelings volgen van het universele ethisch gebod dat in alle omstandigheden en voor iedereen geldt, ook al betreft het een alom gerespecteerde huisvriend, nationale teddybeer, gevierde lolbroek of geniale televisiemaker.

Niet alleen verliezers 

Na het proces komt een andere waarheid aan het licht: de waarheid dat de echte waarheid nooit in het proces aan bod kan komen. Niet alleen omdat ze wordt gemanipuleerd door pleiters die tegenover elkaar staan, maar ook omdat de juridische context de waarheid in haar volle rijkdom niet duldt.

Waarheden vallen tussen de mazen van het objectieve begrip, enkel feiten en bewijzen weerstaan de juridische toets. Er is een verborgen en misschien nog wel droeviger waarheid die geen kans kreeg in het proces dat niemand wou. De waarheid is dat deze vrouwen die onder deze man leden hem ook wilden sparen, hem wilden behoeden voor de consequenties van zijn fouten en juist omwille van die behoedzaamheid door de samenleving schuldig werden bevonden. Het tragische is dat ze zo lang zwegen omdat ze de integriteit van hun gevallen engel wilden beschermen, weliswaar van hem schulderkenning vorderen maar geen veroordeling. Ze wilden vooral een bekentenis en een behandeling, en niet een vonnis en een straf.

Er is geregeld gezegd dat dit proces alleen verliezers kent. Dat oordeel is wrang. Vanuit één opzicht zijn er alleen verliezers omdat iedereen met schuld worstelt en iedereen op zijn manier wordt gestraft. Vanuit een ander opzicht zijn er ook winnaars: de acht vrouwen die moed en volharding hebben getoond en ondanks publiek gehuil en geschreeuw een schromelijk tekort van onze samenleving hebben geopenbaard.

Als het proces deze vrouwen niet allemaal in het gelijk heeft gesteld, dan doet deze documentaire dat wel. Ik heb met bewondering naar hun verhalen geluisterd die nooit meelijwekkend of sentimenteel waren maar helder en authentiek. En ik hoop dat iedereen op dezelfde wijze respect kan betuigen aan deze vrouwen, wat ze lang hebben ontbeerd, waarvoor wij misschien allemaal schuld moeten dragen. Uiteindelijk krijgt de werkelijkheid altijd gelijk, ook al is die wat niemand wil.