Hoge energieprijzen zetten heel Europa onder druk: zo pakken deze landen het aan

1. Lagere btw in onder meer Spanje, Italië en Cyprus

De energieprijzen gaan al even door het dak. Ministers van Energie en Financiën Tinne Van der Straeten (Groen) en Vincent Van Peteghem (CD&V) werken daarom al weken aan een ‘slimme btw-verlaging’. Maandagavond ondernemen de topministers een nieuwe poging om tot een akkoord te komen.

We zouden niet het enige land zijn dat een btw-verlaging doorvoert. Spanje nam afgelopen zomer al het voortouw, met een daling van 21 naar 10 procent voor huishoudens met een bescheiden verbruik. Later volgden nog andere landen, voornamelijk in Zuid-Europa, zo leert een overzicht van de Europese denktank Bruegel. De regering in Cyprus verlaagde in november de btw op elektriciteit van 20 naar 5 procent voor de meest kwetsbare groepen, gedurende zes maanden. Italië voerde een btw-verlaging door voor zowel gas als elektriciteit, Tsjechië en Roemenië enkel op de stroomfactuur.  

De maatregelen richten zich nu eens op de kleine verbruiker, dan weer op de kwetsbare gezinnen. Soms zijn ze algemeen, bijna altijd tijdelijk. “Ik begrijp waarom er voor die maatregel gekozen wordt”, zegt energieblogger André Jurres. “Het geeft een groot effect op de factuur op korte termijn. Dat is op dit moment nodig.” Door de btw-verlaging krijgt iedereen een duidelijke korting die ook in verhouding ligt met de reële extra kosten. En er is budgettaire ruimte voor. “Door de hoge energieprijzen krijgt de staatskas veel meer btw-inkomsten binnen. Het is dus het uitgelezen moment.” 

Toch vindt Jurres de methode van Spanje of Italië niet goed doordacht. “Dit is geen structurele maatregel”, zegt hij. Straks, als de prijzen weer dalen, gaat de btw allicht weer omhoog, en is er weinig veranderd. “Terwijl iedereen al jaren weet dat we de belastingen moet verschuiven weg van groene energie naar fossiele brandstoffen.” Daarom ziet hij wel brood in het voorstel van Van der Straeten en Van Peteghem, waarbij de lagere btw op termijn wordt gecompenseerd door hogere accijnzen. Die kunnen gerichter worden ingezet, en bijvoorbeeld mensen met een warmtepomp een extra voordeel geven. Ook kan dan (groene) elektriciteit minder belast worden dan gas. 

2. Prijsplafond in Frankrijk

Premier Jean Castexhe is er stevig ingevlogen in Frankrijk. Met het protest van de gele hesjes indachtig, ooit ontstaan tegen de hoge brandstofprijzen, weet zijn regering dat dure energie de motor kan zijn van breder sociaal protest. Zeker met de presidentsverkiezingen in het voorjaar wil niemand enig risico nemen. 

De opvallendste maatregel: in september vorig jaar werden de gasprijzen al geblokkeerd, intussen al tot eind dit jaar. De berekening van de elektriciteitsprijs werd zo aangepast dat die in 2022 niet meer dan 4 procent kan stijgen. Frankrijk is daarmee uniek in Europa. “Deze strategie is ook niet vol te houden”, zegt André Jurres. “Zeker als je na een tijd energie zelfs onder de marktprijs gaat verkopen. Bovendien hou je zo nieuwe investeringen tegen en moedig je eigenlijk mensen aan om gas, een fossiele brandstof, te gebruiken.” 

De stroomvoorziening in Frankrijk is grotendeels gebaseerd op kernenergie, en dus minder afhankelijk van de hoge gasprijzen. Daarom hebben onze zuiderburen als een van de weinigen wat meer ruimte om de elektriciteitsprijzen nu af te remmen.

3. Eenmalige korting, zoals Nederland en Frankrijk

De ene noemt het een cheque, de andere een premie of korting. Feit is dat heel wat overheden een eenmalige geste doen aan hun burgers om de forse prijsstijgingen op te vangen. In Nederland krijgen gezinnen bijvoorbeeld een korting van 825 euro op hun jaarlijkse energiebelasting. Dit bedrag geldt voor iedereen, ongeacht hun verbruik. Wie een laag inkomen heeft, krijgt nog een extra premie van 200 euro. Ook in Frankrijk beloofde de overheid een eenmalige inflatievergoeding van 100 euro voor al wie minder dan 2.000 euro netto verdient.

Het grote voordeel van dit systeem is dat de steun tastbaar, snel en concreet is. Vandaar dat de Europese Commissie aanraadt om met een energiecheque te werken. Het advies is wel om hem gericht uit te delen, en niet zomaar aan eender wie. Het nadeel is dat hij maar een beperkte, en in sommige gevallen slechts symbolische, waarde heeft. Jurres: “Een eenmalige energiecheque is niet meer dan een doekje voor het bloeden. De bedragen zijn vaak te klein en dekken slechts een klein deel van de extra kosten.”

In ons land kregen de 1 miljoen gezinnen die een sociaal energietarief betalen al een eenmalige korting van 80 euro. Voorts pleit PS al lang voor een energiecheque van 200 euro, maar het draagvlak hiervoor is beperkt. De Vlaamse liberalen legden afgelopen week wel een eenmalige premie van 100 euro op tafel.

4. Geen grote ingrepen, genre Duitsland

De storm gewoon uitzitten, ook dat is een optie. In Duitsland kondigde de regering aanvankelijk geen extra maatregelen aan, hoewel gezinnen er zowat de hoogste prijzen in Europa betalen. Dat deze optie wel moeilijk houdbaar is, blijkt uit het feit dat de overheid ondertussen toch de duurzame energieheffing heeft verlaagd.