Roofkunst verkopen kun je voortaan best in België: centrale dienst kunstcriminaliteit wordt opgedoekt

“Ik vind het enorm jammer”, zegt Lucas Verhaegen, die voor de federale politie meer dan vijftien jaar de cel Kunst en Antiek leidde. De laatste jaren deed hij dat op zijn eentje. Nu Verhaegen sinds 1 januari met pensioen is, wordt de cel opgedoekt. “Nochtans zit ik de directie er al twee jaar attent op te maken dat er iemand mij moet vervangen, maar daar is blijkbaar toch geen werk van gemaakt.” 

Het is de laatste stap in een jarenlange afslanking van de gespecialiseerde eenheid voor kunstcriminaliteit bij de politie. “Vanaf de fusie tussen rijkswacht en politie is men jaar na jaar de centrale kunstcel beginnen afbouwen”, zegt Janpiet Callens, die zelf jarenlang als kunstspeurder voor de politie werkte. “De bescherming van ons kunstpatrimonium wordt gewoon niet langer als prioriteit gezien.”

In 2015 kromp de cel Kunst en Cultuur van vier medewerkers naar één. Onder toenmalig minister van Binnenlandse Zaken Jan Jambon (N-VA) werd de politiecel volledig opgedoekt. Het resultaat was navenant. In een hoorzitting in de Senaat in 2017 gaf Lucas Verhaegen aan dat de ophelderingsgraad van kunstdiefstallen tussen 2014 en 2017 gezakt was van 6 à 7 procent tot 0 procent. 

De beslissing om de politiecel op te doeken kwam onze regering op felle kritiek te staan. Er zijn namelijk verschillende verdragen, gaande van Unesco-verdragen tot resoluties op niveau van de VN-Veiligheidsraad, die vereisen dat elk deelnemend land het nodige doet om zijn kunstpatrimonium te beschermen. Omdat het per definitie om globale handel gaat, wordt een centrale dienst die met Interpol en buitenlandse diensten in contact staat daarvoor als onmisbaar gezien. 

In 2017 vroeg de politie het hoofd van de centrale directie van de bestrijding van de zware en georganiseerde criminaliteit (DJSOC) aan Lucas Verhaegen daarom om zich opnieuw meer bezig te houden met kunstcriminaliteit. In 2020 wou toenmalig minister van Binnenlandse Zaken Pieter De Crem (CD&V) de politiecel zelfs verder uitbouwen en de Belgische databank met gestolen kunst en antiek, genaamd ARTIST, moderniseren.

Absurde situatie

Nu Verhaegen met pensioen is en de administratieve kracht die hem assisteerde andere taken krijgt, zou de databank niet langer gevoed worden. Een groot gemis, volgens Verhaegen. “Door die databank konden politieagenten bij de minste twijfel kijken of een voorwerp op de lijst gestolen kunst stond. Zo slaagden we erin om dossiers van dertig of veertig jaar geleden op te lossen. Maar tenzij een slachtoffer nu zijn eigen werken terugvindt, gaan we gestolen kunst amper nog kunnen opsporen.”

Niet alleen de verwaarlozing van de databank is een gemis. Zonder centrale dienst die de wereld kent en contacten onderhoudt met Interpol en politiediensten in het buitenland, kunnen regionale politieteams ook veel moeilijker aangespoord worden. “Nu bellen Interpol en internationale diensten bij gebrek aan alternatief nog steeds mij op met tips of om advies te vragen. Een absurde situatie", vindt Verhaegen.

Het Vlaams Steunpunt voor cultureel erfgoed FARO betreurt de gang van zaken. “Dat de bestrijding van kunstcriminaliteit hier, in tegenstelling tot in de buurlanden, zo laag op de agenda staat, is echt vragen om problemen”, zegt adviseur behoud en beheer Anne-Cathérine Olbrechts. “FARO investeert veel in de opleiding van erfgoedmedewerkers, maar door deze beslissing wordt de strijd tegen gestolen en vervalst erfgoed dweilen met de kraan open.”

Dat bemoeilijkt ook de strijd tegen terrorisme, want kunstroven worden vaak gebruikt om geld wit te wassen of terrorismenetwerken te financieren. Zo was Khalid El Bakraoui, de dader van de terroristische aanslag in het metrostation Maalbeek in 2016, betrokken bij een kunstroof in het Van Buuren Museum. 

Minister Annelies Verlinden heeft gevraagd aan de commissaris-generaal van de Federale Politie om de beslissing om de cel op te schorten te evalueren.