Wat is de dubbelzinnige rol van China in conflict tussen Rusland en Oekraïne? 5 vragen en antwoorden
Een Russische aanval op Oekraïne zal nog niet voor meteen zijn, want de Russische president Vladimir Poetin reist eind deze week naar Peking voor de openingsceremonie van de Olympische Winterspelen. Voor de Chinese president Xi is het de eerste keer in twee jaar, sinds de start van de coronapandemie, dat hij in levenden lijve een ander staatshoofd zal ontmoeten. De twee zullen de "veiligheidssituatie in Europa" bespreken, waarmee de crisis in Oekraïne bedoeld wordt. Wat zijn China en Rusland samen van plan?
1. Klopt het dat Xi gevraagd heeft aan Poetin om niet aan te vallen tijdens de Spelen?
Dat was een bericht in Amerikaanse media op basis van een anonieme bron. De Chinese president zou er bij Poetin hebben op aangedrongen om zeker niet aan te vallen voor het einde van de Winterspelen, die eindigen op 20 februari. Maar zowel Rusland als China was er als de kippen bij om dat bericht te ontkennen en af te doen als desinformatie en nepnieuws, een "doorzichtige poging" om een wig te drijven in de relaties tussen beide landen.
Zelf kunnen we het bericht niet verifiëren, al lijkt het niet onlogisch dat Peking die vraag gesteld heeft aan Moskou. Ook Xi heeft vastgesteld dat Poetin soldaten verzamelt aan de grenzen met Oekraïne, en beide heren bellen elkaar geregeld. De relatie tussen Xi en Poetin wordt vandaag zelfs beter genoemd dan destijds, tussen hun voorgangers Mao en Stalin.
Rusland heeft China ook heel hard nodig. Dus waarom zou Poetin een belangrijk feestje voor China verstoren en alle media-aandacht wegzuigen door de wapens te laten kletteren? We mogen trouwens niet vergeten dat Rusland zelf altijd een aanval op Oekraïne ontkend heeft.
2. In welke mate steunt China Rusland in dit conflict?
China speelt een heel dubbelzinnige rol. Officieel luidt het in een verklaring van het Chinese ministerie van Buitenlandse Zaken dat Peking oproept tot kalmte en de diplomatieke dialoog alle kansen wil geven.
Maar de Chinese president heeft al laten verstaan dat de veiligheidsgaranties die Poetin vraagt aan de VS (met name om Oekraïne en Georgië geen NAVO-lid te laten worden) niet onredelijk zijn.
Chinese staatsmedia en diplomaten hebben de voorbije dagen op sociale media zoals Twitter dan weer zwaar uitgehaald naar de Verenigde Staten, de NAVO en Europa.
Die zogenoemde "wolf warriors" laten de kans niet liggen om de onkunde van de VS aan de kaak te stellen, het gebrek aan samenhang in Europa te beklemtonen, de NAVO als echte agressor te bestempelen en vrije media als leugenachtig te noemen. Vaak herhalen ze standpunten die ook via Russische staatsmedia verspreid worden. Maar van een gecoördineerde strategische aanpak tussen Peking en Moskou lijkt geen sprake.
Expliciete steun voor Russische invasieplannen moeten we van Xi trouwens niet verwachten. Het credo van de Chinezen is immers dat de soevereiniteit van elk land gerespecteerd moet worden.
China heeft de Russische annexatie van de Krim in 2014 ook nooit erkend, al heeft Peking Moskou nadien wel hard gesteund om de gevolgen van de economische sancties door het Westen te verlichten. China erkent Oekraïne ook als een zelfstandig land, en het heeft ook belangrijke economische relaties uitgebouwd.
VIDEO: China en Rusland hielden vorige week nog gezamenlijke militaire oefeningen om hun strategische samenwerking te beklemtonen:
3. Welke economische gevolgen heeft een mogelijke Russische invasie voor China?
China heeft heel wat te verliezen als het conflict tussen Rusland en Oekraïne uit de hand loopt. De voorbije jaren is door Peking flink geïnvesteerd in Oost-Europa en Centraal-Azië. De Nieuwe Zijderoute, het paradepaardje van president Xi, loopt dwars door Oekraïne. Sinds 2016 is er een spoor- en ferryverbinding die de haven van Tsjornomorsk aan de Zwarte Zee verbindt met China via Georgië, Azerbeidzjan en Kazachstan. Hierdoor weet China de handelsroutes via Rusland handig te omzeilen.
Oekraïne is ook een belangrijke graanleverancier van China. Over drie jaar moet de handel tussen beide landen met de helft gestegen zijn. Er vloeit ook massaal veel Chinees geld naar infrastructuurprojecten in Oekraïne, zoals de bouw van een nieuwe metrolijn in de hoofdstad Kiev.
Toch kan China bij een eventuele escalatie van het conflict ook garen spinnen. Rusland zal de steun van China nog meer nodig hebben om de impact van westerse sancties op te vangen. Hierdoor wordt Poetin nog meer afhankelijk van economische samenwerking met Xi. De VS heeft al gedreigd om Rusland uit het internationale banksysteem te gooien en betalingen via dollar onmogelijk te maken. Met een Chinese munt die nog meer door de Russen gebruikt wordt kan Peking zijn invloed vergroten.
4. Zal Xi ook Taiwan inlijven als Poetin Oekraïne aanvalt?
Het was de Britse minister van Buitenlandse Zaken Liz Truss die recent suggereerde dat Rusland en China allebei werken aan een plan om tegelijkertijd een militaire aanval uit te voeren, op twee verschillende fronten. Een Australische ex-premier noemde Truss daarop "dementerend". Voor alle duidelijkheid: dit nachtmerriescenario berust op geen enkele concrete aanwijzing.
Maar Xi is uiteraard veel meer dan een toeschouwer die geïnteresseerd is in hoe de crisis rond Oekraïne zal evolueren. Al zeven decennia lang probeert China om de "afvallige provincie" Taiwan weer onder Chinese vleugels te krijgen, nadat het eiland zich tijdens de Chinese Revolutie in 1949 had losgerukt.
Net zoals Oekraïne verder wegdrijft van de Russische invloedssfeer, ziet Xi ook Taiwan de verkeerde richting uitgaan. Vooral de laatste twee jaar heeft hij de druk opgevoerd. Om de haverklap scheren Chinese gevechtsvliegtuigen langs Taiwan of worden andere militaire oefeningen gehouden om de Taiwanezen te intimideren. Met succes, want de vrees neemt toe dat China een militaire aanval plant.
Xi wil vooral weten hoe vastberaden het westerse bondgenootschap onder leiding van de VS is om Poetin tegen te houden
Xi beschouwt de crisis rond Oekraïne als een belangrijke test. Hij is benieuwd hoe Poetin al dan niet zijn eisen kan doorzetten, en wil vooral weten hoe vastberaden het westerse bondgenootschap onder leiding van de VS is om hem tegen te houden. Wat zijn de kosten/baten voor China om in de toekomst zelf een militaire actie tegen Taiwan te ondernemen? Valt Poetin Oekraïne aan en weigert hij vervolgens om zich terug te trekken, dan mislukken de Verenigde Staten en de NAVO niet alleen om hem af te schrikken, maar ook om hem weer weg te jagen. En dat kan voor Xi een belangrijke les zijn.
Als de tactiek van Rusland werkt om ongestraft stukjes van Oekraïne te veroveren, dan houdt niets nog China tegen om bijvoorbeeld één van de eilanden voor de kust met Taiwan te bezetten. Al is er wel een duidelijk verschil tussen Oekraïne en Taiwan: elke Amerikaanse regering is via de Taiwan Relations Act bij wet verplicht om Taiwan militair te verdedigen in geval van een aanval. Oekraïne niet. Dat beseft Xi ongetwijfeld ook. Hij zal zijn Taiwan-strategie niet laten afhangen van wat Poetin met Oekraïne doet, maar nuttig is deze test in elk geval.
5. Heeft China dezelfde drijfveer als Rusland op lange termijn?
Het is stilaan duidelijk dat deze crisis over veel méér gaat dan over Oekraïne alleen. Dit is een plek waar zowel de Russische als Chinese belangen samenkomen. Wat beide landen drijft, is het uitdagen van de bestaande wereldorde die de voorbije decennia gedomineerd werd door de VS.
Samen met Poetin, ziet Xi hoe Amerika verzwakt is na vier jaar Trump, die zijn land steeds verder terugtrok van het wereldtoneel. Hoe het land verdeeld is over een efficiënte aanpak van het coronavirus. Hoe de huidige Amerikaanse president zó oorlogsmoe is dat zelfs de terugtrekking van Amerikaanse troepen uit Afghanistan chaotisch verliep. En hoe ook Europa in de touwen hangt en nog steeds van geen hout pijlen weet te maken.
Zowel Xi als Poetin laat geen kans onbenut om aan te tonen hoe het eigen autoritaire bestuursmodel een geschikt alternatief is voor het “falende” democratische systeem van hun westerse concurrenten. Deze strijd om ideeën is nog versterkt door de pandemie.
Poetin bewijst Xi eigenlijk een dienst met de crisis rond Oekraïne
Toch zijn er verschillen in aanpak. Poetin heeft al eerder aangetoond dat hij geen schrik heeft van militaire risico’s. Dit is ook het uitgelezen moment om wat aan de boom te schudden. De Russische economie mag dan niet veel groter meer zijn dan die van Italië, mede door de energiecrisis in Europa voelt Poetin zich machtiger dan ooit.
Xi pakt het veel omzichtiger aan. Hij toont meer geduld, want China is sowieso op weg om de VS voorbij te steken als grootste economie ter wereld. Voor de Chinese president is het zaaien van wanorde niet de hoofdzaak, maar wel het creëren van een totaal nieuwe wereldorde waarin China zijn plaats opeist. De crisis in Oekraïne kan dat hele proces versnellen. In die zin bewijst Poetin hiermee eigenlijk een dienst aan Xi.
VIDEO: China roept alle partijen op tot dialoog boven confrontatie in het conflict rond Oekraïne:
