Omikron kan ons hybride of superimmuniteit opleveren. Maar waarom raken sommige gevaccineerden toch opnieuw besmet?

Wie na vaccinatie geïnfecteerd raakt, reageert daarop met een krachtige immuunrespons. Amerikaanse onderzoekers toonden dat recent mooi aan in het vakblad Science Immunology. In het bloed van wie gevaccineerd én geinfecteerd was, troffen ze ongeveer drie keer zoveel antilichamen aan, en die bleken zo’n tien keer beter in staat om virus te neutraliseren. 

Uit de studie blijkt bovendien dat de volgorde niet zoveel uitmaakt. Besmet en dan pas gevaccineerd, of een doorbraakinfectie na vaccinatie: de immuunrespons is sterk gelijkend. Het is het zilveren randje aan deze vijfde golf, volgens de onderzoekers. “De kans op doorbraakinfecties is groot omdat er zoveel virus circuleert”, aldus Fikadu Tafesse (Oregon University). “Vaccinatie is de beste voorbereiding. Dan krijg je bij infectie een milder ziekteverloop, en nadien hou je er superimmuniteit aan over.” Zo brengt elke doorbraakinfectie ons volgens de wetenschappers dichter bij het einde van de pandemie.

De studie werd weliswaar uitgevoerd in het pre-omikrontijdperk. De wetenschappers voerden hun proeven uit met bloed van ruim honderd collega’s die het Pfizer-vaccin kregen. Een eerste groep wist het virus al die tijd te ontlopen, een tweede raakte nog voor de vaccinatie al besmet, een derde groep erna. De onderzoekers gingen na hoe goed de antilichamen van de proefpersonen raad wisten met de alfa-, beta- en deltavariant. “De impact op de omikronvariant zal wellicht iets minder uitgesproken zijn, maar nog steeds superieur aan het effect van louter vaccinatie”, denkt viroloog Guido Vanham (Instituut voor Tropische Geneeskunde).

T-cellen

Zuid-Afrikaans onderzoek toonde recent aan dat antilichamen na een doorbraakinfectie met omikron ook beter in staat zijn om de deltavariant te neutraliseren. Dat is goed nieuws, want een heropflakkering van delta is volgens verschillende experts niet uitgesloten. Hoe goed een doorbraakinfectie ons zal beschermen tegen mogelijke nieuwe varianten, valt uiteraard af te wachten. Maar gebaseerd op wat we weten over hoe hybride immuniteit werkt, zijn er goede redenen om optimistisch te zijn.

“Een combinatie van vaccinatie en infectie leidt tot een bredere immuunrespons”, legt Vanham uit. Dat komt niet alleen doordat een infectie ons lichaam laat kennismaken met verschillende viruseiwitten, en niet alleen met het stekeleiwit waarvoor het recept in de vaccins zit. Het immuunsysteem gaat ook zelf doortastender te werk, naarmate het vaker aan het werk wordt gezet. “Bij een eerste blootstelling maakt ons immuunsysteem keuzes”, zegt Vanham. “Het richt zich alleen op bepaalde delen van het virus. Het is precies op die plaatsen dat het virus, als reactie daarop, graag muteert. Bij herhaalde blootstelling maakt het lichaam ook antistoffen en T-cellen aan die zich richten op andere virusonderdelen, die vaker onveranderd blijven. Daardoor is het nadien ook beter in staat om nieuwe varianten te neutraliseren.”

Finesses

Toch zijn er mensen die twee keer, of zelfs drie of meer keren besmet raken. Volgens viroloog Steven Van Gucht (Sciensano) gaat het momenteel bij zo’n 10 procent van de officiële besmettingen om mensen die minstens negentig dagen eerder al eens positief testten - bij een korter interval is niet uitgesloten dat het om eenzelfde infectie gaat. “Dat is vergelijkbaar met wat we in het buitenland zien, en wellicht eerder een ondergrens”, zegt Van Gucht.

Daar zitten vermoedelijk ook veel mensen bij die niet alleen al eens besmet raakten, maar ook gevaccineerd zijn. “Ik had net nog een collega aan de lijn”, zegt Vanham. “Drie keer geprikt en aan zijn derde infectie toe.” Hoe valt dat te rijmen met de superieure hybride immuniteit? De kracht daarvan zit in de eerste plaats in het afwenden van ernstige ziekte en hospitalisatie, niet in het vermijden van infectie. Daarbij spelen vooral de beter getrainde T-cellen een rol, die pas in actie komen na infectie. 

Vanham is niet gewonnen voor de term ‘superimmuniteit’. “Ik vind het een gevaarlijke term, met een te positieve connotatie. Je kunt nog altijd andere, mogelijk kwetsbaardere, mensen besmetten of de pech hebben dat je zelf toch ernstig ziek wordt.”

De finesses van hybride immuniteit zijn nog niet volledig begrepen. Zoals hoeveel tijd er idealiter tussen infectie en vaccinatie zit, en wat de impact van de ernst van de infectie is. Vermoedelijk geeft een asymptomatische of milde infectie geen optimaal resultaat. Evenmin is duidelijk hoe lang de goede bescherming aanhoudt.

Een recente Amerikaanse studie toont bovendien aan dat een doorbraakinfectie met omikron een mildere immuunrespons opwekt dan met delta. Dat zal volgens de onderzoekers mogelijk niet volstaan als bescherming tegen eventuele nieuwe varianten. “De eerste studies over hybride immuniteit na een doorbraakinfectie met omikron spreken elkaar nog wat tegen”, zegt Vanham. “Bovendien testen ze alleen de antilichaamsrespons en dus niet de volledige bescherming tegen zware ziekte. Zeker is wel dat elke bijkomende blootstelling aan vaccin of virus het afweersysteem versterkt. De rest ligt in de handen van het virus.”