Slaapexpert over sterke stijging in verkoop van slaapmiddelen zonder voorschrift: "Dit is niet de mirakeloplossing"

In 2019 werden er nog 975.000 dozen slaapmiddelen verkocht, ter waarde van zo'n 16 miljoen euro. In 2021 ging het al om 1.230.000 dozen, voor meer dan 23 miljoen euro. Dat is een omzetstijging van 44 procent in amper twee jaar tijd. En dan gaat het alleen nog maar over de slaapmiddelen die zonder voorschrift te verkrijgen zijn.

Dat de stijging samenvalt met het begin van de coronacrisis is volgens slaapexpert Inge Declercq van het UZA geen verrassing. "Onderzoek heeft aangetoond dat het aantal mensen die kampen met (in)slaapproblemen serieus is toegenomen sinds de pandemie."

Daarvoor zijn meerdere redenen, zoals onderhuidse angst, chronische stress en het feit dat we door thuis te blijven een meer zittend leven zijn gaan leiden. "Sommige mensen zijn beter gaan leven volgens hun bioritme, anderen dan weer helemaal niet. Ons ritme is door elkaar gehaald en dat heeft automatisch een impact op onze slaap."

Niet alleen slapeloosheid, maar ook nachtmerries zijn bijvoorbeeld toegenomen. 

In bijna alle slaapmiddelen zonder voorschrift zit melatonine, het zogenoemde "slaaphormoon". Onze hersenen maken melatonine aan als het donker wordt, waardoor ons lichaam weet dat het nacht is en zich voorbereidt om te gaan slapen. Melatonine kan helpen om makkelijker de slaap te vatten. Daarnaast zijn er verschillende producten met lavendel, valeriaan of passiflora, stoffen die stressremmend en angstwerend zijn. Er zijn producten die volledig plantaardig zijn of die een mengeling van vitamines bevatten.

Heel wat keuze dus, maar werken die pillen ook? "Eigenlijk niet", zegt Declercq. "Die middelen zijn in zekere zin wel veiliger dan de klassieke slaapmiddelen, maar je moet toch ook opletten met experimenteren met melatonine." 

Het échte slaapprobleem geraakt volgens Declercq ook niet opgelost door slaapmiddelen te nemen. "Ik begrijp het wel. Je wil slapen want dat is toch zo belangrijk om te functioneren, dus je neemt zo'n pil. Die pil is dan zogezegd de mirakeloplossing. Maar die bestaat niet. We kunnen geen slaap in een doosje kopen."

Declercq wijst ook op het placebo-effect: "Volgens onderzoek is dat ongeveer 30% van een pil. Mensen denken in het begin dat ze beter slapen, maar na twee weken is dat effect dan weer verdwenen."

Voor deze slaapmiddelen zonder voorschrift wordt reclame gemaakt en ze zijn gemakkelijk te verkrijgen bij de apotheek. "Misschien wel te gemakkelijk", vindt Declercq. "Je ziet het meteen als je de apotheek binnenstapt, ze hangen in de etalages of ze staan op de toonbank."

In België zijn we ook al jaren koploper in het gebruik van slaapmiddelen op medisch voorschrift. In die markt gaat het om een omzet van 65 miljoen euro, of 6 miljoen dozen per jaar. "Dat is dus een veel grotere markt dan de markt van producten zonder voorschrift", zegt Olivier Delaere, de CEO van Febelco, de grootste toeleverancier van geneesmiddelen aan de apotheken. Ook al ziet hij de laatste jaren een switch naar producten zonder voorschrift, die minder verslavend zijn.

"Dat cijfer is de laatste jaren stabiel gebleven, maar het is ongelooflijk jammer dat het nog zo veel is", reageert Declercq. Daarbij wijst ze op het gevaar dat slaapmiddelen zonder voorschrift de drempel naar zwaardere middelen kleiner maken: "Uit Canadees onderzoek blijkt dat mensen die al gevoelig zijn en door stress slecht gaan slapen, sneller zullen overstappen naar een straffere pil als blijkt dat iets natuurlijks niet werkt."

Toch is er volgens Declercq een manier om beter te slapen zonder naar pillen te grijpen. Daarvoor moeten we even stilstaan bij wat het slaaphormoon melatonine eigenlijk is. 

"Dat is iets complex dat we 's nachts aanmaken. Je kunt je interne productie van melatonine dus stimuleren door overdag voldoende licht op te nemen. Daarnaast moet je het zeker twee uur voor het slapengaan donker maken, zodat je aangeeft aan je brein dat de productie van melatonine op gang mag komen."

Overdag licht gaan opzoeken helpt volgens Declercq ook tegen de winterdip. "Het felle licht is zo essentieel voor je slaap en voor je mentale gezondheid. Ook thuiswerkers moeten zeker af en toe buitengaan, minstens twee keer 30 minuten per dag. "

En voor wie daarna een stap verder wil gaan, is er ook altijd nog slaaptherapie.