Alles in het werk om Carlo te laten bekennen: hoe kan de politie beter omgaan met kwetsbare verdachten?

Veel vragen. Dat is wat de zaak-Carlo nalaat. Gisteren bleek uit de "Pano"-reportage dat deze jongeman met een mentale beperking zwaar onder druk werd gezet door de politie om te bekennen dat hij betrokken was bij een moord uit 2009. Carlo bekende ook effectief en gaf ook informatie aan de speurders. Maar uiteindelijk werd hij wel vrijgesproken door de rechtbank, samen met drie andere verdachten. 

We blijven dus achter met een "cold case". Wie heeft Ihsan wel vermoord op die bewuste juni-avond in 2009? De zaak roept echter ook andere, onderliggende vragen op. Hoe worden kwetsbare verdachten zoals Carlo best verhoord? Een bekentenis, als die wordt afgedwongen, wat is die waard? En kan je als verdachte in een moordzaak ook slachtoffer worden van tunnelvisie en "scoringsdrang" van de politie?

Een verhoor van een verdachte met een verstandelijke beperking, zoals Carlo, moet volgens de regels van de kunst verlopen. Dat betekent volgens experten: makkelijk taalgebruik, voldoende pauzes geven en de verdachte fit houden. Dat is hier niet gebeurd. Carlo werd soms tot 's ochtends verhoord, wat hem vermoeid maakte, en vatbaar voor suggestieve vragen.  

Bovendien is de toon van de verhoorder soms erg intimiderend. Het gaat hier over een zeer ernstig misdrijf. Dan is het tot op zekere hoogte normaal dat er druk wordt uitgeoefend. Een verhoor in een moordzaak is per slot van rekening geen gezellig theekransje. Vanzelfsprekend mag de politie ervan uitgaan dat een kwetsbaar persoon ook in staat is ernstige misdrijven te plegen. Maar bij kwetsbare verdachten weten we dat druk er ook voor kan zorgen dat je heel gemakkelijk een bekentenis te pakken krijgt die niet strookt met de realiteit. 

Let wel, de feiten dateren uit een periode dat de zogenoemde "Salduz-wet" nog niet van toepassing was. Anno 2022 is er door die wet bijstand voorzien van een advocaat. Dat is in elk geval een grote stap vooruit. Er wordt in de opleidingen van de politie ook meer werk gemaakt van het verhoor van kwetsbare personen. Ook dat is een goede zaak. Want mensen zijn blijkbaar in staat om bekentenissen af te leggen over vreselijke zaken. Maar men moet beseffen dat iemand een vreselijk delict ook ten onrechte kan bekennen.

Tot op zekere hoogte is het normaal dat speurders een zaak willen oplossen. Maar dat mag natuurlijk niet gebeuren door afgedwongen bekentenissen. Daarnaast zijn er mogelijk ook formele fouten gemaakt. Wie de neerslagen leest van de verhoren van Carlo en dat vergelijkt met wat er effectief te zien en te horen is, die schrikt wel even. Zogezegde informele gesprekjes op de gang tijdens een plas- of rookpauze  worden helemaal niet vermeld in het proces-verbaal. En dat terwijl er daar hoorbaar wel over de feiten wordt gesproken. De speurder zal voor die mogelijke fouten zelf voor de rechtbank moeten verschijnen.

Maar wat met de andere schakels in de keten? Waarom  greep de onderzoeksrechter niet eerder in? Onderzoeksrechters gaan er prat op dat ze als onafhankelijk magistraat het onderzoek te leiden à charge (ten laste) en à décharge (ten ontlaste). Hebben alle onderzoeksrechters voldoende tijd en middelen om al die onderzoeken ook behoorlijk en van dichtbij op te volgen? 

In 2005 publiceerde de Amsterdamse advocaat-generaal F. Posthumus een ophefmakend rapport. Dat ging over de zogenoemde "Schiedammer parkmoord", een zaak waar een jong meisje om het leven werd gebracht. Volgens Posthumus zat de foute man hiervoor in de cel. Het dossier zorgde voor een schokgolf in Nederland. Het begrip "gerechtelijke dwaling", fouten van het gerecht, bleek plots een reëel probleem. 

Zo ver kwam het in de zaak Carlo dus niet. Maar de vraag blijft wel: hoeveel bewijs heb je nodig in de rechtbank? Wanneer is de schuld van een verdachte bewezen "boven elke redelijke twijfel"? Dat is niet altijd een makkelijk te beantwoorden vraag. In de zaak-Carlo was er bijzonder weinig hard bewijs: geen bruikbaar DNA, geen getuigen, geen moordwapen. De speurders wordt verweten erg selectief te werk te zijn gegaan. Informatie die paste werd gehoord, informatie die niet of minder in paste, werd minder ernstig genomen. 

Na het rapport van Posthumus daalde het aantal veroordelingen in Nederlandse strafzaken van 97 naar 93 procent. De drempel voor bewijs werd duidelijk hoger gelegd, om twijfel zo veel mogelijk uit te sluiten. Maar is dat wel een goede zaak? Het is onmogelijk om bij elke veroordeling 100 procent waterdicht bewijs te hebben. Er moet ook ruimte blijven voor de innerlijke overtuiging van een rechter. 

Niemand heeft graag dat een moord onopgelost blijft en schuldigen ongestraft blijven. Als samenleving hebben we er belang bij dat speurders op zoek gaan naar verdachten en rechtbanken deze veroordelen of vrijspreken. De rechtbank heeft in de zaak Carlo blijk gegeven die rol uitstekend te hebben ingevuld. Maar de vraag is of ook hetzelfde gezegd kan worden van de speurders.