Defensie-expert Alexander Mattelaer: ‘Alles staat of valt bij de verbetenheid van Oekraïne om zichzelf gewapend te verdedigen’

“Oekraïne is omsingeld. De diplomatieke kaarten liggen op tafel. Nu is het Poetin-regime terug aan zet. Er wachten ons weken van militaire hoogspanning”. Defensie-expert en professor Alexander Mattelaer (VUB en Egmont Instituut) is somber gestemd. Als Moskou weigert in te binden ziet hij nog weinig gunstige uitwegen voor Oekraïne. De verzwakte oostflank van de NAVO dreigt in de klappen te delen.

Kiest Poetin voor het oorlogspad, zoals de VS nu vermoeden?

“Als je naar de situatie kijkt door een Russische bril zijn er een drietal scenario’s die zich kunnen ontvouwen. Het eerste, en dat is bij voorkeur het aantrekkelijkste voor Moskou, is dat de Oekraïense president Zelensky alsnog bezwijkt onder de voortdurende psychologische druk van opgebouwde militaire dreiging. Vanuit die veronderstelling denkt Moskou mogelijk nog dat Kiev grote toegevingen zal doen die de facto gaan neerkomen op een regimewissel zonder dat de wapens eerst gaan spreken. Zelensky doet er uiteraard alles aan om dit te voorkomen. Hij ziet dit vooral als zenuwoorlog, eerder dan een militaire confrontatie. De Oekraïners proberen met alle macht niet toe te geven en hopen op economische ruggesteun van de EU en Amerikaanse militaire hulp.

“In een tweede scenario bestaat het risico dat Rusland met een korte, scherpe, oorlog - een soort ‘shock & awe’-effect wil bereiken om de Oekraïense moraal te breken (zoals de VS in 2003 de oorlog begonnen in Irak, MR) met als doel een regeringswissel in Kiev uit te lokken die in hun voordeel is. Als hij dat dat wil bereiken zie ik Poetin ook verder gaan dan louter de formele annexatie van het Donbas-bekken of een landbrug te veroveren naar de Krim. Je ziet dit ook in de tactische opbouw. Rusland staat klaar voor een brede waaier aan invasiescenario’s.”

“Het derde scenario is dat de Oekraïense weerstand tegen zo’n militair ingrijpen zeer sterk wordt en je evolueert naar een langdurig conflict. Dan dreigt een geografische opdeling van het land die veel verder gaat dan wat de Russen nu al bereikten op de Krim en in het Donbas-bekken. Dit is ook wel ongunstiger voor Poetin want dan loopt de menselijke en materiële kostprijs hoog op.

“Bijgevolg staat en valt alles bij de verbetenheid van Oekraïne om zichzelf gewapend te verdedigen. Hoe sterker dat verzet zich nu toont, hoe meer de calculus van de Russen zal zijn dat scenario drie dreigt, waardoor ze hoe meer gaan aarzelen om naar deze donkere, langdurige, gewelddadige, optie te grijpen.”

Hoe ver kunnen NAVO-lidstaten nog gaan om dit te voorkomen?

“VS-president Biden zie je nu bewust ver gaan om het idee te creëren dat Rusland zich zou vastrijden in een langdurige militaire campagne, met als doel Poetin en zijn entourage te ontraden dit te proberen. Hoe Poetin dit zelf inschat blijft ultiem koffiedik kijken. Wel denk ik dat Washington, en ook enkele NAVO-landen zoals Polen, de Baltische staten en het VK, ultiem redeneren dat een mogelijk conflict zich beter afspeelt op Oekraïens territorium dan dat het land snel valt en je een volgende confrontatie krijgt op de grens van NAVO-bondgenoten op de oostflank.”

De NAVO stuurt nu ook versterkingen naar de oostelijke leden. Heeft dat een afschrikkend effect?

“De opgeschroefde aanwezigheid bereikt dit effect helemaal niet. Als we gewoon naar de militaire balans kijken is er een enorm overwicht in het voordeel van Moskou. De Russen hebben naar schatting tussen de 70 en 100 tactische groepen met bataljonsterkte vooruit gestuurd met de hele waaier van vuursteun, vanuit de grond, zee en lucht. Ze zijn aanvalsklaar. Daarnaast heeft Rusland niet alleen de offensieve capaciteit opgebouwd maar ook een defensieve ontradingscapaciteit tegenover de NAVO. Ze kunnen verregaand escaleren met raketten die zowel conventionele als nucleaire ladingen kunnen dragen. Vrij recent zijn nieuwe hypersonische raketten geplaatst in de exclave Kaliningrad aan de Oostzee. 

“Daartegenover heeft de NAVO eigenlijk maar vier bestaande voorhoede-bataljons in de regio, Baltische luchtpatrouilles en wat bilaterale ontplooiingen, die nu allen inderhaast zijn opgeschroefd. De VS hebben bijvoorbeeld hun vliegdekschip Harry Truman en bijhorende schepen in de Middellandse Zee onder NAVO-commando geplaatst. Ze stuurden ook 5.000 luchtlandingstroepen van de 82nd Airborne naar Polen - dat is een eenheid die snel diplomaten kan ontzetten in Oekraïne maar niet het soort aanwezigheid die de vergelijking doorstaat met de zeer vuurkracht-intensieve opbouw van Rusland. De NAVO-opbouw heeft nu eigenlijk zo goed als nul offensieve waarde.”

Is dat niet gevaarlijk? Moet ze niet meer inzetten op het verdedigen van zwakke plekken, zoals de Suwalki-landcorridor tussen Wit-Rusland en zijn exclave Kaliningrad waar Poetin al langer op aast?

“Deze discussie over voorwaartse aanwezigheid is in deze periode van militaire hoogspanning nu inderdaad zeer relevant. We zitten nu nog maar in een vroege fase van NAVO-besprekingen om de operationele verdediging van de oostflank sterker en strakker te maken. Stilaan worden de allerzwakste schakels toegereden. Zo was er in Roemenië en Bulgarije bijna niets maar daar komen nu Amerikaanse, Franse en Nederlandse militairen. De Britten verdubbelen hun aanwezigheid in Estland. Al doende komt er ook meer druk op Duitsland om in Litouwen, met name rond de Suwalki-corridor, het zekere voor het onzekere te nemen.

“Als Rusland inderdaad kiest voor oorlog kom je wel snel terecht in een scenario dat de beperkte NAVO-versterkingen die nu al op til zijn onvoldoende blijken. De kans is dan reëel dat voor het eerst in de NAVO-geschiedenis een Very High Readiness Joint Task Force (VJTF, een voorhoede van 5.000 manschappen, MR) of zelfs een volledige NATO Response Force (van 40.000 manschappen, MR) zou worden ontplooid.”

Is ook de Belgische Defensie daar klaar voor?

“Het grootste probleem voor België is het gebrek aan diepte in de paraatstelling van ons leger. Voor de VJTF hebben we een eenheid en bijkomende F16's klaar staan. Het probleem zit bij wat er daarna komt. Zowel op vlak van eenheden én ondersteuning gaan we met gaten komen te zitten vanaf de NAVO in Oost-Europa overschakelt naar volle verdedigingsmodus. Onze defensiestructuur is al grotendeels benut door het draaiende houden van de huidige ‘struikeldraad’-defensie, zoals de Baltische luchtpatrouilles. Als het tot een langdurig conflict zou komen, heeft de Belgische Defensie te weinig diepte om de NAVO voortdurend versterkingen te sturen. We kunnen tijdelijk wel meer mensen inzetten, door bijvoorbeeld militairen die voorzien zijn voor de missie in Mali te heroriënteren maar we hebben gewoon niet de aantallen om meerdere compagnieën (één compagnie is ongeveer 150 manschappen, MR) langere tijd operationeel te houden. 

“Ook onze luchtmacht en marine kan het dan moeilijk krijgen. Defensie is zich daarvan bewust maar op politiek niveau is de vereiste bijdrage aan de collectieve verdediging van Europa helaas niet de hoogste prioriteit geweest. Daar komt door nieuwe investeringen nu beterschap in, maar het zal nog vele jaren duren vooraleer we die noodzakelijke diepte weer hebben opgebouwd. België heeft een hoog verwachtingspatroon inzake Europese defensie maar nu we met een Europese veiligheidscrisis zitten is het imperatief om van collectieve territoriale verdediging weer de hoogste prioriteit te maken.”

Intussen voert Poetin zijn hybride oorlogsvoering op. Een onderzeese communicatiekabel nabij Noorwegen werd doorgesneden, er waren bij ons cyberaanvallen… Verwacht u meer van dit soort sabotage?

“Als we verdere escalatie zien zal dit soort incidenten zich vermenigvuldigen, ook op ons grondgebied.”

In het verleden infiltreerden Russische trollen al protestbewegingen en jutten hen digitaal op. Gebeurt dit nu ook met het truckersprotest?

“Wat buiten kijf staat is dat Rusland erg bedreven is in het cultiveren van pro-Russische sentimenten en anti-regeringsprotesten in het buitenland, ook via sociale media. Directe verbanden hardmaken is niet altijd mogelijk maar je ziet wel telkens dezelfde desinformatie-patronen, ook nu.”