‘Poetin valt nooit frontaal aan, maar neemt zijn tegenstander in een houdgreep’: expert Roger Housen over de opties van de Russische president

“Vladimir Poetin valt nooit frontaal aan, hij doet aan judo - niet alleen als hobby, maar ook in zijn militaire strategie. Hij neemt zijn tegenstander in een houdgreep, zowel militair, economisch als met desinformatie, tot hij toezeggingen krijgt.”

Kolonel op rust Roger Housen (61) denkt niet dat Rusland ooit zal overgaan tot een grootschalige invasie van Oekraïne, maar beperktere aanvallen met burgerslachtoffers in een poging de moraal van de bevolking te ondermijnen sluit hij nog niet uit.

Als we dat willen vermijden moeten we volgens hem eerst beseffen dat het Kremlin ons voortdurend op het verkeerde been zet, een beproefde strategie van de Russische generale staf om hun uiteindelijke doel te bereiken: het volledig hertekenen van de Europese veiligheidsarchitectuur om de invloedssfeer van Moskou weer uit te breiden.

Housen spreekt uit ervaring. Tijdens de oorlog in ex-Joegoslavië werd hij, toen nog als jonge Belgische kapitein, gedetacheerd naar een VN-blauwhelmenmissie waar hij diende als militair assistent van een Russische generaal. “Daar leerde ik hun militaire visie van binnenuit kennen.”

Later in zijn carrière bestudeerde hij, na studies aan het Amerikaanse National War College, voor de NAVO de snel wijzigende Russische doctrine in detail. Daarover gaf hij zelfs nog les aan Jake Sullivan, Bidens huidige Nationale Veiligheidsadviseur. Housens conclusie: we zijn al lang in oorlog met Rusland, alleen beseffen we dat nog niet.

“Ons gebrek aan begrip van de Russische militaire cultuur, strategie en doctrine is een ernstig probleem”, zegt hij, als we hem treffen in de lokalen van de grootste militaire vakbond ACMP, die hij nu adviseert. “In de tijd van de USSR was het Russisch leger erg rigide. Nu voeren ze geen klassieke veldslagen meer maar hanteren, volgens de doctrine van huidig stafchef Gerasimov, een fluïde strategie waarbij ze tegelijk diplomatie bedrijven, desinformeren, misleiden, cyberaanvallen uitvoeren, spionnen, saboteurs en huurlingen inzetten, tot economische of financiële manipulaties overgaan én soms hun leger mobiliseren om als zware dreiging te gebruiken. Veinzen maakt nu deel uit van de Russische militaire cultuur. Er is een asymmetrische 4:1-ratio tussen niet-militaire en militaire middelen. Dit concept noem ik ‘drempeloorlogvoering’. Zo vermijden ze een grootschalige militaire reactie van het Westen en een regelrecht conflict met een sterkere tegenstrever.”

Poetins ultieme doel in Oekraïne is eigenlijk al onveranderlijk sinds hij in 2014 de Krim veroverde en het Donbas-bekken liet bezetten door pro-Russische rebellen met zijn steun. “Hij wil het regime in Kiev nog verder destabiliseren en het Westen uit elkaar spelen. Deze objectieven wil hij het liefst niet met militaire middelen verwezenlijken, tenzij het niet anders kan.”

Nu staan we nog steeds gevaarlijk dicht bij een omslagpunt van een niet-militair naar een militair conflict. Housen ziet vijf mogelijke scenario’s. Een overzicht, met een blik op zijn stafkaarten.

Scenario 1: Dwangdiplomatie met militaire middelen

Dit scenario maakten we de voorbije weken tot vandaag voortdurend mee. Als dit zich doorzet komt er geen invasie. Wel probeert Rusland door de semi-permanente aanwezigheid van een robuuste Russische troepenmacht toegevingen te bekomen, zoals de garantie dat Oekraïne geen lid zal worden van de NAVO, dat de westerse alliantie stopt met wapenleveringen van antitankraketten en drones aan Kiev en ook gaat onderhandelen over de status van de Krim, de pro-Russische gebieden in oostelijk Oekraïne en de militaire aanwezigheid van het westers defensiebondgenootschap in Oost-Europese lidstaten.

Dit betekent niet dat Moskou geen militaire middelen kan inzetten om de druk op te voeren. Dit zagen we recent gebeuren, met de grootschalige oefeningen die nu plaatsvinden in bijvoorbeeld Wit-Rusland, op de Krim of de Zwarte Zee. Het is een vorm van psychologische oorlogsvoering met een ‘horizon-strijdkracht’, waarbij af en toe ook wat gas wordt teruggenomen - zoals we dinsdag zagen met de aankondiging dat enkele eenheden teruggetrokken zullen worden.

Housen verwacht dat deze nerveuze uitputtingsslag nog even voortduurt, waarbij Poetin rekent op een moegetergd Westen dat hem dan toch iets van zijn wensenlijstje zal geven. “Mogelijkerwijze voert het Kremlin deze druk nog verder op door bijvoorbeeld meer Russische troepen of Iskander-raketten naar Kaliningrad te sturen.” Ook sluit hij een economische blokkade van Oekraïense havens niet uit. “De Zwarte Zee-vloot kan zoiets in 24 uur klaren. De oefeningen die zij nu beginnen vanuit Sebastopol hebben eigenlijk al dat effect, want scheep- en luchtvaartverkeer moet tijdelijk wijken.”

Scenario 2: Oekraïne provoceren en/of Donbas-regio bezetten

Wanneer Poetin denkt dat hij zijn slag niet thuis haalt, is hij in staat om een signaal te geven dat relatief weinig moeite vergt maar symbolisch wel impact heeft: de oostelijke gebieden Donbas en Loehansk formeel erkennen. De Doema, het Russische parlement, ging hem daarin dinsdag al voor.

Met deze provocatie spant hij een valstrik voor Kiev, dat in een reactie mogelijk zal oproepen tot een algemene mobilisatie - net zoals de Georgische president Saakashvili deed in 2008 toen de Russen Zuid-Ossetië erkenden. Een mobilisatie zou dan, zoals in Georgië, beantwoord worden met een snelle militaire bezetting van de Donbas-regio. Housen: “Deze militaire annexatie zou dan wel voorafgegaan worden door een omvangrijke ‘blind- en doof-maken’-operatie, door met cyber- en elektronische oorlogsvoering de militaire en politieke commando- en controlecentra van Oekraïne lam te leggen. In Poetins voordeel speelt dat hij alle militaire middelen klaar heeft staan. Dit kan op 48 uur worden bereikt. Het Westen zal hier militair niet tegen reageren.”

Een veeg teken is hoe er dinsdag al een grote cyberaanval begon tegen het defensieministerie. President Zelensky komt onder interne politieke druk om te reageren, maar als hij militaire stappen zet riskeert hij een groter conflict.

Scenario 3: precisie-aanvallen tegen Oekraïense machtscentra

Moskou kan ook zonder invasie met zogeheten militaire stand-off-middelen zware schade toebrengen. Housen: “We spreken dan over gerichte aanvallen met luchtbombardementen en kruisraketten op de regering van Zelensky en de democratische instellingen, maar ook op de Oekraïense luchtverdediging, communicatiecentra en energiesystemen.”

Concreet zouden eskaders van Mig- en Tupolev-gevechtsvliegtuigen dan bombardementen uitvoeren met laser- of gps-geleide raketten. Er kunnen ook Iskander-raketten worden afgevuurd of kruisraketten vanop zee. Militaire installaties bij de noordoostelijke steden Sumy en Charkov worden dan mogelijk ook met lange-afstandsartillerie beschoten van over de Russische grens. In dit scenario verwacht Housen ook sabotageacties en een informatie-oorlog in een poging het moreel van de bevolking te breken.

Als Poetin echt uit is op een regimewissel, valt het niet uit te sluiten dat hij speciale eenheden, de Spetsnaz, inzet om de Oekraïense leiders op te pakken.

De reactie van de VS, EU en NAVO op zo’n strafexpeditie wordt dan cruciaal, maar Housen verwacht dat het Kremlin net daarom ook voor veel afleiding zou zorgen, zoals het militair bedreigen van het Zweedse Gotland, de Suwalki-corridor tussen Wit-Rusland en Kaliningrad en zelfs in Bosnisch Servië de pro-Russische separatisten zou kunnen ‘activeren’ om amok te maken waardoor Brussel gedwongen zou worden om ook die kant uit te kijken.

Maar: als Moskou zo ver gaat, volgen er ongetwijfeld economische, financiële en politieke sancties die Poetin erg hard kunnen raken. Housen denkt dan onder meer aan het verbeurd verklaren van persoonlijke bezittingen en bevriezen van tegoeden van hemzelf en zijn entourage van oligarchen in Europa plus maatregelen tegen Russische banken. “Nord Stream 2 kan Poetin dan ook op zijn buik schrijven”, zegt hij. “Dan gaat deze gaspijplijn niet meer open voor 2030.”

4. Een grootscheepse bezetting is fysiek ‘onmogelijk’

De vrees van sommige experts dat Poetin erop uit is om over alle vier windrichtingen het héle grondgebied van Oekraïne met Russische militairen aan te vallen en te bezetten, acht Housen ondoenbaar. “Zelfs na een ‘shock and awe’-luchtaanval en het verwijderen van de Zelensky-regering kan Rusland een bezetting niet aan”, zegt hij, “door geografische, politieke, militaire en logistieke beperkingen.”

De geografie is een grotere uitdaging dan algemeen wordt aangenomen. Oekraïne is een groot land, dat horizontaal 1.250 en verticaal 650 kilometer meet. Het Oosten en de Krim liggen in vogelvlucht al 400 kilometer van elkaar verwijderd.

Housen wijst het grootste obstakel aan op zijn kaart. “Al op 200 kilometer van de oostelijke grens botsen de Russen op de Dnjepr-rivier, die Oekraïne doormidden klieft. Deze rivier is op veel plaatsen eigenlijk meer een binnenzee, zoals de Westerschelde. Buiten Kiev is ze zelfs tien kilometer breed, elders tot enkele kilometers. Daar raak je niet zomaar over met ontvouwbare pontons. Bruggen zijn vooral bij vernauwingen of op zijarmen in dichtbevolkte steden te vinden. De inname van deze oversteekplaatsen met luchtlandingstroepen is riskant door de vijandige stadsomgeving waarop ze zouden botsen. Buiten de steden zijn er slechts zeven overgangen, waaronder enkele stuwdammen. Deze kunnen de Russen innemen, maar je bent er wel kwetsbaar. De Russen zullen niet vergeten zijn dat Stalin ooit de stuwdam van Zaporizja opblies om de oprukkende nazi’s in hun lagergelegen gebied letterlijk te verdrinken.”

De geografie is ook elders in het Russische nadeel. Een greep uit enkele voorbeelden: ten noorden van de stad Marioepol, aan de Zwarte Zee, ligt tot aan de Krim een heuvelachtige regio die je kan vergelijken met onze Ardennen. Denk aan het Ardennenoffensief uit de Tweede Wereldoorlog en je weet meteen dat elke strijd daar erg lang kan duren.

Langs de Wit-Russische grens liggen de beruchte Pinsk-moerassen, op een oppervlakte die zo groot is als België. Housen: “Tenzij het plots nog keihard begint te vriezen deze winter, wat nu niet het geval is, kan je daar alleen maar door in een konvooi op smalle damwegen. Je bent er sowieso makkelijk te treffen.”

Vanuit Wit-Rusland naar Kiev ligt ook de beruchte exclusiezone van Tsjernobyl. Niet alleen is dit 2.500 km2 radio-actief besmet gebied, maar ook moeilijk terrein door dichte berkenbossen of open vlaktes waar oprukkende militairen kanonnenvlees zijn voor artillerie en raketten.

Ondanks alle berichten over de grote Russische troepensterkte zal Poetin bij een grootschalige invasie ook rekening moeten houden met een tegenstander die weliswaar kleiner is (zie kader) maar mogelijk meer gemotiveerd is dan zijn troepen waarvan sommigen nu toch al weken in de modder kamperen.

Het allergrootste probleem voor het Kremlin is basiswiskunde en -aardrijkskunde: de Russen zijn gewoon met te weinig om Oekraïne te bezetten. Ondanks hun luchtoverwicht hebben ze maximaal 150.000 landmachttroepen om het volledige land aan te vallen, terwijl er daar militair-technisch minstens 200.000 voor nodig zijn.

Voor een volwaardige bezettingsmacht zijn zelfs minstens 400.000 militairen nodig. Housen: “Een onmogelijke opdracht, want je moet militairen ook regelmatig aflossen én je hebt lange logistieke aanvoerlijnen nodig die over zo’n enorme oppervlakte ook heel fragiel kunnen zijn voor sabotage.”

De Oekraïners moeten in dat geval wel permanent vechten, en ook zij hebben problemen om hun grondgebied voldoende dekking te geven. Eigenlijk staan ze voor een verscheurende keuze: bieden ze maximaal weerstand aan de grenzen en rond hun machtscentra, of kiezen ze voor zogeheten protracted warfare - een risicovolle slijtageslag over het hele grondgebied met inbegrip van bloedige stedelijke oorlogsvoering? Housen: “Ze hebben wel al bewezen dat ze lang kunnen volhouden. In 2014 en ’15 hielden ze alleen al in het luchthavengebied van Donetsk maar liefst 242 dagen stand tegen rebellen met Russische wapens.”

Scenario 5: een beperkte invasie tot aan de Dnjepr na annexatie Donbas-bekken

Volgens dit draaiboek zou het Russische leger niet alleen de regio Donetsk en Loehansk formeel innemen, maar meteen uitbreiden over twee assen, van oost naar west en van het noordoosten naar het zuidwesten (zie volle lijnen op de infografische kaart). Dan zouden gepantserde bataljons met steun van luchtlandingseenheden, gedropt per helikopter of parachute, ook oprukken in de richting van de stad Dnjepropetrovsk (of Dnipro) en langszij naar de steden Krementsjoek en Zaporizja.

Housen: “Dit is een optie die militair-technisch mogelijk is, omdat het de voorgaande scenario’s combineert met als doel Oekraïne de facto op te delen. Maar, het zou toch een complexe operatie zijn die in de grote steden voor een hoge menselijke slachtoffertol kan zorgen. Je spreekt dan sowieso van ‘urban warfare’-operaties. Daarbij moet je voorstellen dat in een stad als Charkov, met 1,5 miljoen inwoners, plots Russische luchtlandingstroepen infiltreren en strategische bruggen over de Dnjepr en Vorskla moeten innemen terwijl er gewapend verzet zou zijn. Zonder snelle rugdekking maken zij geen schijn van kans. Een gelijkaardige situatie dreigt dan in Dnjepropetrovsk, met 1 miljoen inwoners.

Housen: “De Russen zouden deze steden gedurende lange tijd kunnen omsingelen en belegeren, tot de bevolking zich in het beste geval uit economische noodzaak overgeeft. Maar ik denk niet dat Poetin deze gok zal wagen, gezien de militaire en menselijke tol die dit zou vergen. Zijn binnenlandse publieke opinie zou niet aanvaarden dat hij dit met een broedervolk doet.”

Een gelijktijdige of alternatieve operatie kan zijn dat vanuit de Krim en vanuit Rusland de Zwarte Zee-kust (langs de as Marioepol-Melitopol-Cherson) wordt ingenomen, terwijl vanuit de Zwarte Zee amfibische landingstroepen de havenstad Odessa aanvallen.

Dit is volgens Housen uiterst riskant door het voormelde Ardennen-achtig terrein en het verwachte verzet van de lokale bevolking maar kan Poetin in theorie wel dubbele winst opleveren: strategische controle over Oekraïnes enige zee-toegang, een uiterst belangrijke economische levensader, en inname van het Dnjepr-Krim-kanaal om drinkwater te brengen naar het schiereiland. Russische troepen in Moldavië, in Transnistrië, zouden hierbij kunnen helpen.

Housen: “Dit vijfde scenario met vertakkingen is theoretisch de maximum haalbare dreiging voor Rusland.”

Een onbekende variabele, waar het Kremlin volgens hem toch ook voor zal terugdeinzen, blijft de reactie van de westerse NAVO-lidstaten.

“Als Poetin voor te veel bloedvergieten zou zorgen in Oekraïne of als NAVO-buurlanden van Oekraïne in de klappen dreigen te delen, ben ik er van overtuigd dat de VS en Europa rode lijnen gaan trekken. Niet alleen Poetin, maar ook Biden kan aan de horizon met zware militaire middelen dreigen. Eigenlijk gebeurt dit nu al zonder veel woorden. Het is geen toeval dat Biden de Harry Truman Carrier Group, een vliegdekschip met bijhorende vloot, naar de Middellandse Zee stuurde en B-52’s met kruisraketten aan boord naar basissen in het Britse Norfolk en Schotland. Een deel van het hoofdkwartier van het hoofdkwartier van het 18th Airborne Corps werd ook al overgebracht naar Duitsland. Met name de VS kunnen dus heel snel reageren als Poetin ergens een drempel zou overschrijden.”

Tot dusver slaagden de NAVO-bondgenoten er ook goed in om de hybride desinformatie-strategie van de Russen te doorprikken. Dat doen ze volgens Housen door daar ‘radicale transparantie’ tegenover te stellen. “Als ze inlichtingen hebben dat Poetin iets van plan is delen ze dat meteen met de hele wereld”, zegt hij. “Op die manier leggen ze de lat voor Poetin steeds hoger. En op een bepaald moment zie ik hem beslissen dat het niet de moeite waard meer is om te springen, omdat hij al verder staat dan aan het begin van deze crisis.”

Troepensterkte

Oekraïne:

Landmacht: 150.000 troepen,

18 volwaardige brigades (5 à 6.000 manschappen met materieel)

6 artilleriebrigades

4 luchtafweerregimenten

1 landraketbrigade

Luchtmacht: 40.000 troepen

7 brigades, met maximaal 105 gevechtsvliegtuigen

4 S300-luchtafweerbrigades

6 BUK-luchtdoelregimenten

1 droneregiment

Russische troepen (rond Oekraïne):

Landmacht:

70 bataljon-gevechtsgroepen (+- 15 brigades) met maximaam 120.000 gevechtstroepen

Robuuste artillerie, ook sterk mobiel met o.a. BM27-‘Stalinorgels’

Sterke, in de gevechtstroepen geïntegreerde, luchtverdediging

Luchtmacht:

Groot overwicht met minstens 315 inzetbare gevechtsvliegtuigen, met moderne raketten

Aanvalshelikopters, zoals Hind, Havoc en Kamov

Veel Iskander-M, tactische, ballistische raketten die machtscentra kunnen uitschakelen met grote psychologische impact

Veel luchtlandingstroepen en speciale ‘Spetsnaz’-eenheden