Nieuw expertenadvies: strengere normen voor PFOS-werfgrond en toch een opslagberm bij 3M

In december vorig jaar legde de Raad van State de Oosterweelwerken stil. Ze schorste de conformverklaring van het technisch verslag dat de grondwerken voor het project mogelijk maakt. 

De Raad oordeelde dat bouwheer Lantis de opgegraven vervuilde grond niet mag overbrengen naar andere delen van de werf - en dus ook niet naar de terreinen van 3M, het bedrijf dat aan de basis ligt van de PFOS-vervuiling in de omgeving. Daar was volgens de plannen een “veiligheidsberm” voorzien waarin grond zou opgeslagen worden die vervuild is met 70 tot 1000 microgram PFOS per kilogram droge stof, in afwachting van sanering. Alles wat onder die waarden ligt, mocht volgens die plannen gebruikt worden als bouwstof voor de Oosterweelwerken, in bijvoorbeeld bruggen of wegen.

De Raad van State trok echter een streep door die plannen. Daarom vroeg minister van Openbare Werken Lydia Peeters (Open VLD) een nieuw advies aan de Commissie Grondverzet, zodat de pijnpunten in het geschorste technisch verslag weggewerkt zouden kunnen worden. 

In een nieuw advies aan de minister adviseert de Commissie Grondverzet nu om die vervuilde grond toch op te slaan op de terreinen van 3M - tegen het oordeel van de Raad van State in, dus. Tegelijk stelt ze voor om de limiet voor de vervuilde grond die in die berm opgeslagen zou worden, lager te leggen. Die zou verlaagd worden van 70 microgram PFOS per kilogram droge stof naar 47 microgram voor alle PFAS. Het gaat dus niet alleen meer om PFOS, maar om de som van alle stoffen die onder de familie van zogenaamde forever chemicals vallen, chemische stoffen die amper afbreken in het milieu en zich opstapelen in het lichaam.

Volgens de Commissie Grondverzet mag de tijdelijke opslagberm er dus niet alleen komen, ze zou ook groter worden dan momenteel voorzien.

Waarom de Commissie de norm wil verlagen? Karl Vrancken, de voorzitter van de Commissie, noemt de norm van 70 microgram achterhaald.  “De ernstige verontreiniging in het gebied rond 3M en de hoge waarden bij de inwoners die bleken uit de bloedonderzoeken van Agenschap Zorg en Gezondheid, maken dat we de verdere blootstelling maximaal moeten beperken. We moeten dus strengere principes hanteren dan het standstill-principe en wat de regels van grondverzet eisen.”

Volgens dit advies zou Lantis dus minder vervuilde grond mogen gebruiken op de werf. Bovendien zou alle grond die vervuild is met concentraties tussen de 14,4 en 47 microgram, en die dus wel nog gebruikt zou mogen worden op de werf, na het bouwen afgeschermd moeten worden. 

“Recreatief gebruik en toegang tot de onverharde zones moet maximaal ontmoedigd worden”, klinkt het in het advies. Vrancken: “Dat kan zowel visueel als operationeel, door struiken, zonnepanelen of lage paaltjes. Zulke paaltjes kunnen dan bijvoorbeeld aangeven dat iets een fietspad is en dat je niet verondersteld wordt om te gaan picknicken in de berm.”

Het advies heeft het over "de meest verontreinigde fractie" die in de opslagberm bij 3M zou belanden. Maar er bestaat ook een categorie aan grond die zo zwaar vervuild is dat ze zelfs daar niet voor in aanmerking komt. Die grond, die (volgens de momenteel nog gehanteerde grenswaarden) meer dan 1000 microgram PFOS per kilogram droge stof bevat, moet ook volgens dit nieuwe advies “afgevoerd worden voor eindverwerking”, zegt Vrancken. “We bevestigen dat dit een goede praktijk is.”

Lees: de grond die zo zwaar vervuild is dat ze zelfs niet in de veiligheidsberm mag, moet nog altijd afgegraven en vernietigd worden, of gedumpt op speciale storten voor vervuilde grond. Alleen blijft de vraag hoe of waar dat dan wel zou moeten. De twee belangrijkste technieken die momenteel bestaan zijn verbranding op temperaturen van boven de 1000 graden Celsius of filtering met actieve koolstof. Maar in de praktijk spreekt dat voor de Oosterweelgrond niet vanzelf, alleen al door de grote hoeveelheden.

Het nieuwe advies komt er om de gezondheid van de omwonenden te beschermen. De coalitie van het burgercollectief Grondrecht, de milieuverenigingen Greenpeace en Bond Beter Leefmilieu, en burgeractivist Thomas Goorden vindt het "op het eerste gezicht goed dat de omwonenden en milieubewegingen gehoord worden".

Toch stelt ze zich vragen bij het advies. Zo is er geen bodemsaneringsplan in opgenomen en is er ook geen oplossing voorzien voor de verontreiniging van het grondwater die de werf veroorzaakt. Ze wijst er ook op dat het nog niet duidelijk is hoe de opslagberm vergund zal worden. En ze laakt het "haastig bekeken normenkader".

Volgens Vrancken "staat de sanering duidelijk wel op de agenda. Zwijndrecht Gezond en Natuurpunt hebben al waardevolle input geleverd voor een nota en een workshop die moet doorgaan in april". Ook Grondrecht en Thomas Goorden zijn daarvoor uitgenodigd.

Milieujurist Isabelle Larmuseau noemt verschillende elementen van het expertenrapport waarmee het advies onderbouwd is, dan weer "choquerend". Dat advies zou bijvoorbeeld enkel gelden voor de Oosterweelwerf. Maar dat kan niet, zegt ze. "Jammer maar helaas. Je kan niet zomaar een normenkader op maat creëren voor de grootste werf van Europa. Want hoe zou je dan ooit nog een strenger kader kunnen opleggen aan andere werven, en die op basis daarvan stilleggen als het nodig is?"

Nog belangrijker, vindt Larmuseau: het advies heeft geen enkele juridische waarde. "Voor een project als de Oosterweelwerf is een milieuvergunning nodig, die voorafgegaan wordt door een milieueffectenrapport (MER) voor grondverzet en bodem. Alles wat in dit advies van de Commissie Grondverzet staat, zou eigenlijk in het MER moeten staan, nog voor het komt tot een vergunning. Als men nu gaat werken op basis van adviezen, dan heeft dat geen enkel juridisch gewicht."

Neem nu de plannen voor een opslagberm op het terrein van 3M. "De Commissie Grondverzet kan aangeven dat ze het betreurt dat de Raad van State die onwettig heeft verklaard, maar dat verandert niets aan de zaak."

Ze verwijst ook naar het advies over het uitgraven van de tunnelgang voor de Scheldetunnel. "Daarbij zullen ze tot op het niveau komen van een diepe grondwaterlaag die nu nog niet vervuild is met PFAS.  Die mag dus absoluut niet verontreinigd raken. Alleen al voor die tunnel is eigenlijk een nieuwe vergunning nodig, maar er is nog nooit een MER voor opgemaakt. Er staat enkel een vetgedrukt zinnetje in het rapport dat Lantis de diepere bodemlagen niet zal aanvullen met PFAS-verontreinigde gronden. Daar moeten we het dan maar mee doen."

Dit artikel werd op 23/2 om 14.01 geüpdatet met de reactie van de coalitie van milieu- en burgerverenigingen, en om 15:57 met die van Isabelle Larmuseau. Op 24/2 werd de reactie van Karl Vrancken toegevoegd op de bemerkingen van de coalitie van buurt- en milieuorganisaties.