De Russen willen ‘doelwit nummer 1’ uit de weg ruimen. Hoe moet het daarna verder?

Russische commando’s maken naar verluidt in Kiev jacht op de Oekraïense president Volodymyr Zelensky. Al bij de aankondiging van de Russische invasie maakte president Poetin duidelijk dat de omverwerping van de regering-Zelensky het hoofddoel is van de militaire operatie, naast het ontwapenen van het land. Met het onthoofden van de Oekraïense politieke structuur wil hij de weg vrijmaken voor een nieuwe, Moskougezinde regering.

Zelensky zelf erkende gisteren in een toespraak tot het Oekraïense volk dat hij ‘doelwit nummer 1’ is. “Ze willen Oekraïne politiek vernietigen door het staatshoofd uit de weg te ruimen.” Gekleed in legerkleuren verzekerde Zelensky dat hij in Kiev zal blijven. Ook zijn vrouw en kinderen, die op een onbekende plaats zijn ondergebracht, blijven in Oekraïne. “We zijn geen verraders, wij zijn burgers van Oekraïne.”

Toen Zelensky, een voormalige televisiekomiek, drie jaar geleden tot president werd gekozen zag Moskou juist wel veel in hem, omdat hij absolute prioriteit wilde geven aan het regelen van de problemen met Rusland. Dat wekte bij het Kremlin de hoop dat Oekraïne onder Zelensky bereid was af te zien van zijn aspiraties zich aan te sluiten bij de NAVO. 

Maar al snel werd duidelijk dat Zelensky vasthield aan de pro-westerse koers van zijn voorganger Porosjenko, waarna Poetin kennelijk het idee kreeg dat hij van hem af moest zien te komen. Hij schilderde Zelensky’s regering af als een een stelletje neonazi’s, wat extra pijnlijk was omdat Zelensky van Joodse komaf is, en zijn grootvader zich in de Tweede Wereldoorlog met het Russische Rode Leger een weg vocht helemaal naar Berlijn.

De belaagde president bood Rusland gisteren besprekingen aan over een mogelijke neutrale status voor Oekraïne, maar volgens de Russische minister van Buitenlandse Zaken Lavrov moet het Oekraïense leger eerst de wapens neerleggen voordat er gepraat kan worden. Ook maakte Lavrov duidelijk dat de huidige regering in ieder geval niet aanvaardbaar is voor Moskou. “Wij willen niet dat neonazi’s het land besturen.” 

Deling

Rusland heeft volgens Lavrov geen plannen Oekraïne te bezetten, maar daar zijn de Oekraïners lang niet zeker van: Moskou beweerde ook steeds dat het geen plannen had voor een invasie. Kiev vreest bovendien dat Poetin aanstuurt op een deling van het land, waarbij de volgens hem ‘historische Russische gebieden’ (zoals de Donbas, Charkov en de strook langs de Zwarte Zee, inclusief Marioepol en Odessa) bij Rusland worden ingelijfd. De rest van het land zou dan een vazalstaat moeten worden onder een zetbaas van Moskou.

Als de Oekraïners de strijd tegen de Russische indringers voortzetten, ligt het voor de hand dat Russische commando’s zullen proberen Zelensky te pakken te krijgen of uit de weg te ruimen. Als de Russen Zelensky levend gevangennemen, is er grote kans dat Poetin hem zal laten berechten in een showproces. In zijn televisietoespraak beloofde hij de Russen dat hij “diegenen die tal van bloedige misdaden tegen burgers hebben begaan, voor de rechter zal brengen”. Poetin beschuldigt de Oekraïense leiders van ‘volkerenmoord’ op de Russen in Oekraïne, hoewel daar geen enkel bewijs voor is.

Ook de commandanten van de vrijwilligersbataljons die tegen het Russische leger en de separatisten hebben gevochten, lopen gevaar. Hetzelfde geldt voor leden van de Russische oppositie die de afgelopen jaren in Oekraïne zijn neergestreken uit vrees in Poetins Rusland in de gevangenis te belanden.

De grote vraag is wie het Kremlin aan de macht wil brengen als leider van zijn toekomstige protectoraat. Er gaan al namen rond van Oekraïense politici die Moskou op het oog zou hebben als mogelijke leider van een pro-Russische regering in Kiev, onder wie voormalig premier Mykola Azarov. 

Oligarch

De  meest genoemde naam is die van de Oekraïense oligarch Viktor Medvedtsjoek, die al jaren bevriend is met Poetin. Tot voor kort stond Medvedtsjoek aan het hoofd van de pro-Russische oppositiepartij Oekraïnes Keuze, maar sinds februari zit hij onder huisarrest op beschuldiging van landverraad en fraude. Zijn tv-kanaal, volgens Zelensky een spreekbuis van het Kremlin, is gesloten.

Voor een deel van de Russen in Oekraïne zou Medvedtsjoek een aanvaardbare kandidaat zijn: hij speelde een belangrijke rol bij de onderhandelingen met Moskou in 2015 over een bestand in het oosten van het land. Maar na de brute invasie van Rusland zullen veel Oekraïners zich niet snel neerleggen bij een zetbaas van Moskou als nieuwe leider van hun land, of het nu Medvedtsjoek is of iemand anders.

In 2014 kwamen zij juist tegen president Janoekovitsj in opstand, toen deze onder druk van Moskou een associatieverdrag met de EU in de prullenmand wilde gooien. Zeker in het westen van Oekraïne, vanouds een gebied waar onder de bevolking sterke nationalistische gevoelens heersen, zal een door Moskou aangewezen president op veel verzet stuiten.

Het is moeilijk voor te stellen hoe Poetin een effectieve machtswisseling in Oekraïne kan afdwingen zonder een flinke troepenmacht in het land op de been te houden. Tegelijk zal de aanwezigheid van die troepen de afkeer van de Oekraïners jegens Rusland slechts versterken.

Voor veel Oekraïners vormen de door Moskou gesteunde gebieden die de pro-Russische separatisten in het oosten van het land in handen hebben, een afschrikwekkend voorbeeld. Rond een miljoen Oekraïners zijn uit de ‘volksrepublieken’ Donetsk en Loehansk gevlucht uit angst voor de terreur onder de separatistenleiders. In deze net door Moskou erkende republiekjes zijn schendingen van de mensenrechten volgens gevluchte inwoners aan de orde van de dag.