"Dit moet ons koste-wat-het-kostmoment worden": gooit Europa olie op het vuur met straffe taal over oorlog in Oekraïne?

Ongezien zware sancties voor Rusland, een arsenaal aan wapens leveren aan Oekraïne en een taalgebruik dat we niet eerder hoorden uit de monden van EU-functionarissen. 

Sinds de inval van Rusland in Oekraïne laat de Europese Unie een kant zien die we nog niet gezien hadden. “Dit moet ons koste-wat-het-kostmoment worden”, vatte voorzitter Roberta Metsola het vandaag strijdvaardig samen in het Europees Parlement.

Komt daar nog eens bovenop: de belofte van Europees Commissievoorzitter Ursula Von der Leyen dat Oekraïne op termijn tot de Europese Unie zal behoren: "Het land is één van ons en we willen hen erbij."

Het initiatief om lid te worden komt van Oekraïne zelf: president Volodimir Zelenski heeft gisteren een aanvraag ondertekend om zijn land lid te laten worden van de EU en onderhandelingen daarover op te starten. 

Hij kreeg meteen steun van de regeringen van de EU-lidstaten Bulgarije, Tsjechië, Estland, Litouwen, Letland, Polen, Slovakije en Slovenië. Ook de Italiaanse minister van Buitenlandse Zaken Luigi di Maio toont zich niet gekant tegen het idee. Enkele EU-toplui hebben evenwel hun bedenkingen over de timing en zeggen dat toetreding een lang proces is. 

EU-topdiplomaat Josep Borrell merkte op dat toetredingsonderhandelingen een proces van jaren zijn en dat Europa en Oekraïne nu andere en meer dringende zorgen hebben. "Oekraïne heeft nu meteen praktische steun nodig", merkte hij op. Anderzijds merken analisten dan weer op dat de kwestie van EU-lidmaatschap mogelijk een (goedkope) pasmunt kan zijn in een eventueel compromis met Rusland. 

 "Ik denk dat Von der Leyen voor haar beurt heeft gesproken", zegt professor Europese politiek Hendrik Vos daarover. "Iedereen binnen de Europese Unie veroordeelt de Russische agressie en wil Oekraïne helpen, maar een lidmaatschap is voor veel lidstaten toch een brug te ver. Een land in oorlog - want dat zal Oekraïne sowieso nog een tijdje zijn - laten toetreden, zie ik niet gebeuren. Ik denk dat Von der Leyen vooral wilde benadrukken dat de EU Oekraïne niet in de steek zal laten. Ze wilde een duidelijk signaal geven."

Dat signaal is al enkele dagen duidelijk. Heel wat Europese landen - waaronder ook ons land - sturen wapens richting Oekraïne om het land in deze oorlog te helpen. En daar communiceren ze gretig over. "Weken geleden werd dit als onmogelijk gezien", zegt Hendrik Vos daarover. "In een crisis slaagt men er altijd in om zichzelf heruit te vinden."

De vraag is of al die uitspraken wel verstandig zijn. Europa toont daarbij keer op keer dat Oekraïne tot "het Westen" behoort. En laat dát net de reden zijn waarom de Russische president Poetin Oekraïne is binnengevallen. 

"De Europese Unie klopt zich momenteel graag op de borst", zegt professor internationale politiek Tom Sauer. "Dit is de geopolitieke EU die Von der Leyen bij haar aantreden aankondigde en die ze nu kan waarmaken. Maar dat is net wat Poetin wilde voorkomen. De vraag is dus of hij dat allemaal maar gaat laten gebeuren."

Ook Idesbald Goddeeris, professor geschiedenis aan de universiteit van Leuven, ziet met lede ogen dat de EU-politici zich op dit moment graag op de borst kloppen.  

Maar ze verliezen daarbij het historische perspectief uit het oog, stelt Goddeeris vast. Als geschiedkundige ziet hij dat de EU-lidstaten blind zijn voor hun fouten van het verleden, waarbij ze de afgelopen decennia te weinig oog hadden voor de frustraties van Rusland. 

Goddeeris vindt het niet slim dat commissievoorzitter Ursula von der Leyen nu aan Oekraïne belooft dat het op termijn lid kan worden van de EU. “Ik hou mijn hart vast voor wat er de komende decennia zal gebeuren, want we sukkelen nu al met Polen en Hongarije.” 

Goddeeris begrijpt dat er nu woede heerst bij de EU-politici, maar hij waarschuwt dat de politici goed moeten nadenken, omdat we in een complexe situatie zitten. 

“Ik begrijp dat we Oekraïne moeten steunen en vluchtelingen moeten opvangen, maar ik hou mijn hart vast, want je weet niet hoe Poetin zal reageren.” En ook: “De manier waarop de oorlog nu wordt gepercipieerd, getuigt van heel veel zwart-witdenken.”

Een ander geluid is te horen bij Steven Van Hecke, professor Europese Politiek aan de KULeuven. Hij vindt niet dat Europa nu per definitie olie op het vuur doet, omdat het niet over NAVO-lidmaatschap gaat, maar over EU-lidmaatschap.  

“Het gaat niet alleen over een veiligheidskwestie, maar ook om een manier van leven”, zei Van Hecke in “Terzake. “Oekraïne kiest ervoor om in de westerse invloedssfeer te leven en de beste daarvoor is op termijn lid worden van de Europese Unie.” 

Van Hecke vindt dat de wereld op zijn kop wordt gezet als gezegd wordt dat de EU hiermee olie op het vuur doet. Het is immers niet de EU maar Oekraïne zelf dat vragende partij is om lid te worden van de Unie. 

Dat de EU-landen beter niet meer zouden communiceren over wapenleveringen, vindt ook professor David Criekemans, die gespecialiseerd is in internationale betrekkingen. 

"Europese politici struikelen over elkaar om te zeggen hoeveel wapens ze exact van welk type gaan leveren. Zulke uitspraken kan je doen in de aanloop naar een crisis, omdat het een ontradend effect kan hebben, maar zoiets moet je nu niet meer doen. De boodschap is wel aangekomen. Europa kan beter zwijgen over niet-humanitaire hulp die wordt gestuurd."

Professor Sauer begrijpt waarom Europa wapens levert. "Wat Poetin doet, is tegen alle rechtsregels in. Er zijn zeker goede redenen om Oekraïne te helpen, maar we moeten toch nadenken over een mogelijke verdere escalatie uit Rusland."

Die escalatie is trouwens volop aan de gang. Poetin kondigde zondag aan dat hij afschrikkingstroepen met nucleaire wapens in de hoogste staat van paraatheid laat brengen. Oorzaak? De sancties die zijn opgelegd, maar ook alle "agressieve verklaringen" van NAVO-lidstaten. Een niet mis te verstane boodschap, want Rusland heeft het grootste kernwapenarsenaal ter wereld, met wapens die kunnen worden afgevuurd richting de Verenigde Staten en Europa. 

"Duidelijk escalatieverhogend", noemt Sauer die uitspraak. En nog: "een duidelijk signaal van Poetin richting het Westen om zich niet te moeien in een - volgens hem - regionaal conflict. De vraag is of wij dit signaal hebben begrepen."

"We moeten toch voorzichtig zijn", zegt ook Criekemans. "Er heerst nu triomfalisme en samenhorigheid, maar is er wel genoeg nagedacht over de mogelijke consequenties van al die zaken? Poetin is nu een kat in het nauw. Hij had niet verwacht dat het zo moeilijk zou zijn om Oekraïne binnen te vallen en had ook niet gedacht dat Europa zich zo zou verenigen. Een kat in het nauw kan fel uithalen."

Europa moet zich volgens Criekemans vooral focussen op de oorzaak van het conflict en moet dus werken aan "het diepe wederzijdse wantrouwen tussen het oosten en het westen, dat zich dertig jaar lang heeft kunnen opbouwen". "Op dit moment betekent dat vooral wapenstilstand en humanitaire hulp. We mogen hier geen conflict van maken zoals dat in Syrië, waar we voor tien jaar zijn vertrokken."

Daarnaast moet Europa ook duidelijk maken dat we niét in oorlog zijn met het Russische volk. "Want daar zijn veel burgers die het goed menen en zich zorgen maken. De maatregelen treffen nu ook hen. Burgers zitten vast, omdat het luchtruim is gesloten voor Rusland. Voor hen moet er iets worden gedaan. Europa moet meer nadenken over zijn strategie."