Waarom Kiev als heilige grond is voor Rusland: ‘De moeder aller Russische steden’ leg je niet zomaar in de as

Nu trekt een kolonne Russische troepen en materieel van 64 kilometer lengte naar deze stad. De belangrijkste televisietoren daar is al aangevallen. Hoe zullen de Russen verder gaan? Schieten ze Kiev van op afstand kapot als Grozny in Tsjetsjenië? Kiezen ze voor bloedige straatgevechten met grote materiële schade of zal de stad worden omsingeld en de bewoners uitgehongerd? 

Kiev is een van de grote cultuursteden van Europa. Een plaats met 2,9 miljoen inwoners aan de Dnjepr, met paleizen, parken en orthodoxe kerken met karakteristieke gouden koepels. “Het allerliefste was ik in het Mariinskipark bij het Lipkipaleis. Het keek uit op de Dnjepr. Muren, wel drie man hoog, van witte en lila seringen zoemden en wiegden door de vele bijen”, memoreerde de Russische schrijver Konstantin Paustovski (1892-1968) zijn jeugd in Kiev. “Langs de rode, kleiachtig, steile oevers van de Dnjepr strekte zich een brede gordel van tuinen uit. In de Koopmanstuin speelde de hele zomer een symfonieorkest.”

Nu staat grafisch designer Danilo in een kelder in zijn wijk in Kiev molotovcocktails te maken, schrijft Le Monde. Net als de rest van de wereld is hij verrast door de oorlog. Hij geloofde dat de Russen zouden toeslaan in de modderige loopgraven van de Donbas, ver weg, niet in zijn stad, het mondaine, naar Europa verlangende Kiev met zijn levendige clubscene.

Holenklooster

Kiev is ‘ons gemeenschappelijk Jeruzalem’, zei de Moskouse patriarch Kirill in 2009, een heilige plaats voor Russen en Oekraïners. In de 11de eeuw groef een monnik afkomstig van de Griekse berg Athos een hol voor zichzelf aan de steile oever van de Dnjepr, schrijft historicus Marc Jansen in zijn boek Grensland. Andere kluizenaars volgden zijn voorbeeld, waarop het Holenklooster ontstond, een labyrint van catacomben, kapellen en graven. In de 17de eeuw werd er een klooster in barokke stijl met gouden koepels overheen gezet.

Het Holenklooster is tegenwoordig een van de belangrijkste bedevaartsoorden van de Russische wereld. Hier schreef de monnik Nestor, volgens de overlevering, in de 12de eeuw Het verhaal van de voorbije jaren, de belangrijkste vroege bron van de Russische en Oekraïense geschiedenis. Poetin refereerde eraan in zijn essay: “Het verhaal van de voorbije jaren legt voor het nageslacht de woorden van Oleg de Profeet over Kiev vast: laat zij de moeder van alle Russische steden zijn.”

In het centrum van Kiev staat de neo-Byzantijnse Vladimirkathedraal, genoemd naar de grootvorst Vladimir (Russisch) of Volodymyr (Oekraïens) de Heilige, die van 980 tot 1015 regeerde. Vladimir/Volodymyr maakte van het christendom de officiële godsdienst. Volgens Nestor twijfelde hij nog tussen het westerse christendom (‘te somber’), de islam (verbood ‘de vreugde van de roes’, alcohol), het Jodendom (het verlies van Jeruzalem liet duidelijk zien dat God niet op de hand van de Joden was) en het oosterse christendom. De pracht van de Hagia Sophia in Constantinopel trok hem over de streep. De Kiev-Roes, zoals het gebied destijds heette, koos voor het oosterse christendom.

“De spirituele keuze die Sint-Vladimir maakte, bepaalt nog altijd voor een groot deel onze affiniteit”, schreef Poetin. Kortom, in Kiev werd de basis gelegd voor het eeuwige, heilige en christelijke Rusland dat Poetin steevast zegt te verdedigen.

Duizendjarig rijk

In de eeuwen daarna werd Kiev overvleugeld door Moskou, bezegeld door het feit dat de metropoliet (aartsbisschop) in 1328 zijn zetel naar Moskou verhuisde. Volgens een oude historische mythe is de Russische geschiedenis een rechte lijn van de Kiev-Roes naar het hedendaagse Rusland, schrijft Marc Jansen. Een duizendjarig rijk van Sint-Vladimir tot Vladimir Poetin. Met een atheïstische episode in de Sovjet-Unie, toen Kiev een belangrijke industriestad was en vanaf 1934 hoofdstad van de Sovjetrepubliek Oekraïne.

Oekraïense historici zien juist een kronkelige lijn, waarbij Kiev lange tijd vanuit Litouwen en Polen werd geregeerd en pas in 1667 bij het Russische tsarenrijk werd gevoegd. Daardoor zijn Kiev en andere delen van Oekraïne ‘Europeser’ dan Rusland, geloven zij. Hoe dan ook, Kiev is tegenwoordig een uitgesproken pro-Europese stad. In 2014 zei slechts 5,3 procent van de bewoners een vereniging van Rusland en Oekraïne een goed idee te vinden. 

In het ‘gemeenschappelijk Jeruzalem’ staan de inwoners nu klaar om de Russen met molotovcocktails te verwelkomen. “We hebben geen optie. We hebben niet de mentaliteit van de Russen en we willen niet dat iemand over ons regeert. Als we ons niet verzetten, dan weten we dat we voor altijd onder de duim worden gehouden met arrestaties, onderdrukking, gevangenissen”, zegt kunstenaar Vasily Bondarenko in The Economist. De Mongolen verwoestten Kiev in de 13de eeuw, de nazi’s in de Tweede Wereldoorlog. Nu staan de Russen voor de poort. De vraag is: proberen zij Kiev naar broederschap te bombarderen of uit te hongeren?