Gletsjers in Himalaya smelten razendsnel: ‘Wachten op grote overstromingen’

Satellietbeelden en foto’s van de Himalaya, genomen door astronauten vanuit het Internationale Ruimtestation ISS, zijn indrukwekkend. Als het dak van de wereld baadt in het zonlicht, laten de beelden een ruig landschap zien vol scherpe bergspitsen en diepe dalen. Met een ongekende schoonheid in oneindige tinten van vooral bruin, wit en grijs. De cijfers van het hoogste gebergte ter wereld, met de Mount Everest als trotse boegbeeld, zijn al even indrukwekkend. De Himalaya strekt zich uit over vijf landen en telt een ongekend aantal gletsjers: 32.000. Dat zorgt voor een totale ijsmassa van zo’n 600 miljard ton. Alleen de Noord- en de Zuidpool bevatten meer ijs. Het is een hoeveelheid waaraan de Himalaya twee bijnamen heeft te danken. Zij wordt ook wel de derde pool genoemd, en de watertoren van Azië, want de gletsjers voeden een groot aantal rivieren, waaronder de Brahmaputra en de Ganges.

Het jongste onderzoek naar de ijsmassa op de Himalaya laat zulke verontrustende cijfers zien dat glaciologen alarm slaan. In vergelijking met andere regio’s gaat er ‘exceptioneel’ veel ijs verloren. Sinds de Kleine IJstijd, die eindigde halverwege de 19de eeuw, is 40 procent van de ijsmassa verloren gegaan, vooral in het oosten van Nepal en in Bhutan. Bovendien gaat het verlies de laatste decennia extreem veel sneller dan in de eeuwen daarvoor. Neem de cijfers van onderzoekers van de University of Maine, vastgelegd in het vakblad NPJ Climate and Atmospheric Science. De South Col, de hoogst gelegen gletsjer ter wereld (8020 meter boven zeeniveau) smelt 80 keer sneller dan het ijs eeuwenlang nodig had om zich te kunnen vormen. Door de klimaatverandering – ook op grote hoogte lopen de temperaturen op – heeft de gletsjer de laatste 25 jaar 54 meter aan dikte ingeboet. Dat gaat extra snel omdat de beschermende laag sneeuw op het ijs sinds de jaren 90 in rap tempo verdwijnt en het vrijkomende donkere ijs extra gevoelig wordt voor de zon en oplopende temperaturen. Het zonlicht wordt niet meer weerkaatst door de sneeuwlaag en vooral gletsjers met veel puin worden erdoor getroffen. Vrijkomende stenen absorberen extra zonlicht.

Ondubbelzinnig

“Deze studie geeft antwoord op de vraag of hooggelegen gletsjers worden getroffen door de klimaatverandering’’, concludeert glacioloog Paul Mayewski van de University of Maine. “Het antwoord is ondubbelzinnig ‘ja’, zeker sinds het einde van de jaren 90.’’ Dat geldt ook voor de gletsjers op het dak van de wereld.

Het snelle verlies aan ijsmassa brengt grote gevaren met zich mee voor mensen die leven in de stroomgebieden van de rivieren die zich voeden met al het smeltwater. Op satellietbeelden zie je duidelijk dat, terwijl de ijsmassa’s zich terugtrekken, de meren vol gletsjerwater snel in omvang toenemen. Die meren zijn zelf ook een bedreiging voor de gletsjers, omdat het warme water de aangrenzende ijsmassa van onderaf doet smelten.

“Het is wachten op grote overstromingen, omdat deze meren zo groot worden dat er een keer een wand breekt en het water zich naar beneden stort’’, zegt Kavita Upadhyay, een waterexpert in het Indiase deel van de Himalay’s. Daar zullen wegen en dorpen worden weggevaagd, de vele waterkrachtcentrales zullen grote schade oplopen. Ook de lager gelegen stroomgebieden van alle rivieren die zich voeden met het gletsjerwater, zullen te maken krijgen met flinke overstromingen.

Maar er doemt daarna nog een ander gevaar op voor de lange termijn, vanaf 2050: na een teveel aan water dreigt er een enorm tekort. Als de South Col-gletsjer in het huidige tempo blijft smelten, zal hij er volgens recente berekeningen in de tweede helft van deze eeuw niet meer zijn. Als andere gletsjers dat voorbeeld volgen – een derde van de huidige ijsmassa zou voor het einde van de eeuw kunnen verdwenen zijn – dan zal de watertoren van Azië opdrogen. De stroomgebieden van de Ganges, de Indus en de Brahmaputra behoren tot de dichtst bevolkte ter wereld. Er wonen een miljard mensen, bijna 20 procent van de wereldbevolking.

Geen voedsel

In die stroomgebieden zijn volgens onderzoek van de Wageningen University zeker 129 miljoen boeren afhankelijk van smeltwater van de gletsjers. Zonder dat water geen oogsten, geen voedsel, geen bestaan. Het rivierwater wordt gebruikt voor irrigatie. Zeker in tijden van aanhoudende droogte door uitblijvende regenval is het smeltwater uit de Himalaya van cruciaal belang. Dat geldt in het bijzonder voor de teelt van suikerriet, rijst en katoen. “Soms wordt het water ook met behulp van kanalen over een afstand van honderden kilometers naar de akkers gebracht’’, aldus onderzoekster Hester Biemans.

Volgens sommige wetenschappers zal ook het weerbeeld veranderen als de gletsjers op de Himalaya over vijftig jaar slechts een herinnering zijn aan een indrukwekkend machtsvertoon van de natuur. “Je kunt de Himalaya van nu vergelijken met een warmtepomp’’, zegt Arun Bhakta Shrestha van het International Centre for Integrated Mountain Development in Nepal. “De bergen zuigen vocht uit de oceaan en brengen het aan land, als een pomp. Ons systeem van moessons bestaat dankzij de bergen’’, aldus de onderzoeker.

Doemscenario

Wetenschappers, vooral in India, doen een dringend beroep op politici en beleidsmakers om de teloorgang van de gletsjers op de Himalaya serieus te nemen. Zij pleiten voor meer financiële armslag voor onderzoek en internationale samenwerking. Niet alleen in een poging om te redden wat er te redden valt, maar ook om veel beter voorbereid te zijn op de ernstige gevolgen van een Himalaya zonder ijsmassa’s. Een doemscenario dat direct van invloed zal zijn op miljoenen mensenlevens.