Trager dan verwacht, kiezen tussen vechten of vluchten en sancties: wat je moet weten na één week oorlog in Oekraïne

De invasie mag dan wel pas vorige week in de nacht van woensdag op donderdag 24 februari begonnen zijn, maar al sinds eind vorig jaar zijn er signalen dat de Russische president Vladimir Poetin plannen heeft om in het oosten van Oekraïne - Donetsk en Loegansk - binnen te vallen. Op maandagavond 21 februari erkent Poetin de onafhankelijkheid van die twee zelfverklaarde volksrepublieken, die in handen zijn van pro-Russische separatistische rebellen. 

Kort daarna kondigt Poetin aan dat hij troepen zal sturen om "de vrede te handhaven" in de regio. Voor Poetin is dit een verdedigingsstrategie, omdat Rusland zich bedreigd voelt door de NAVO, het westerse militaire bondgenootschap dat de voorbije jaren steeds verder is uitgebreid naar het oosten, inclusief landen die vroeger tot de Russische invloedssfeer behoorden  De voorbije maanden heeft hij ter voorbereiding al tienduizenden soldaten samengebracht aan de grens met Oekraïne. 

Poetin heeft altijd benadrukt dat er geen invasie van Oekraïne zou komen, ook tegenover bijvoorbeeld de Franse president Emmanuel Macron die begin februari nog met hem aan (een zeer grote) tafel zit om de spanningen aan de grens te bespreken. Al komen er ook meer en meer signalen dat Poetin een grote aanval op het land wil uitvoeren. Die vrees wordt vorige week donderdag bevestigd wanneer blijkt dat er niet enkel in het oosten van Oekraïne Russische troepen zijn, maar dat ze tegelijkertijd ook vanuit het zuiden, het noordoosten en het noorden oprukken om Oekraïne binnen te vallen. 

En dan gaat het plots razendsnel. Waar Oekraïne mee geconfronteerd wordt - en wat de rest van de wereld vanop de eerste rij kan volgen -, is een grootschalige aanval van Rusland op de militaire infrastructuur van het land, op luchthavens, op gas- en elektriciteitscentrales en op strategische steden zoals Marioepol en Cherson in het zuiden en Charkov in het noordoosten, waar ook woonwijken en appartementen worden geraakt.  

Kaart met schematische voorstelling van de stand van zaken in het conflict:  

Het doel van Poetin? Oekraïne demilitariseren, de regering onder leiding van president Zelenski doen vallen en een nieuwe Russischgezinde regering installeren. 

Maar dat is buiten de Oekraïense president Zelenski, het Oekraïense leger en de Oekraïense bevolking gerekend. Een blitzkrieg met als slotstuk een snelle verovering van de hoofdstad Kiev komt er niet. 

Op zondag geeft president Poetin het bevel om afschrikkingstroepen met nucleaire wapens in de hoogste staat van paraatheid te brengen.

Op maandag zijn er vredesgesprekken tussen Rusland en Oekraïne, in de regio Gomel in Wit-Rusland, niet ver van de grens met Oekraïne. Die lijken niet veel op te leveren want de strijd gaat zelfs tijdens de gesprekken en de dagen erna voort. Vandaag staan er nieuwe gesprekken gepland. 

Volgens Amerikaanse experts ondervinden de Russen meer weerstand dan ze verwacht hadden. In het noorden, oosten en zuiden hebben ze wel al aanzienlijke delen Oekraïens grondgebied ingenomen, maar de controle over de hoofdstad hebben ze nog verre van.

Er is ook al dagenlang een kilometerslang Russisch konvooi naar Kiev onderweg. Volgens Amerikaanse bronnen zou de opmars daarvan vertraagd zijn door logistieke kwesties (er wordt gesproken over brandstof- en voedseltekorten). Tot op vandaag houdt de hoofdstad in Kiev dus stand.  Wie niet gevlucht is, schuilt al bijna een hele week in metrostations en in schuilkelders. 

De westerse wereld reageert geschokt op de invasie in Oekraïne. Al snel treffen de Europese Unie en veel andere landen eensgezind verregaande financiële en economische sancties. Een van de zwaarste sancties is dat Rusland uitgesloten wordt van het internationale betalingssysteem Swift. 

Geen toegang tot Swift betekent dat een land geen internationale betalingen meer kan doen. Zo wordt handel van én naar Rusland onmogelijk gemaakt. De maatregel wordt omschreven als een "financieel kernwapen".  Ook de tegoeden van de Russische centrale bank worden bevroren. 

Op zondag 27 februari wordt ook beslist om het Europese luchtruim te sluiten voor Russische vliegtuigen. De Amerikaanse president kondigt in zijn State of the Union in de nacht van dinsdag 1 op woensdag 2 maart aan dat ook het Amerikaanse luchtruim gesloten zal worden voor Russische vliegtuigen. Ook vanuit de sportwereld en de culturele wereld komen er beperkingen voor Rusland. 

De Europese alliantie van nieuwsagentschappen (EANA) schorst het Russische nieuwsagentschap TASS. De Europese Unie bant ook  Russische staatsmedia, zoals Russia Today en Sputnik. Rusland staat in een paar dagen tijd helemaal geïsoleerd.

Toch is er ook kritiek te horen op het opbod aan sancties. Europa benadrukt keer op keer dat Oekraïne tot "het Westen" behoort. En dat is net de reden waarom de Russische president Poetin Oekraïne is binnengevallen.  

Volgens sommige geschiedkundigen en professoren lijken de EU-lidstaten ook enigszins blind te zijn voor hun fouten van het verleden, waarbij ze de afgelopen decennia te weinig oog hadden voor de frustraties van Rusland. Dat commissievoorzitter Ursula von der Leyen aan Oekraïne snel belooft dat het op termijn lid kan worden van de EU, vindt ook niet iedereen een goeie zet. Toetredingsonderhandelingen zijn een proces van jaren. 

Daarnaast zouden de EU-landen volgens experts beter niet meer communiceren over wapenleveringen omdat dat de situatie mogelijk nog verder zou kunnen doen escaleren, zeker nu Poetin al gedreigd heeft met de inzet van kernwapens, "een duidelijk signaal van Poetin richting het Westen om zich niet te moeien in een - volgens hem - regionaal conflict", zegt professor internationale politiek Tom Sauer.  

De plotse grootschalige militaire inval leidt ertoe dat honderdduizenden Oekraïeners halsoverkop hun land proberen te ontvluchten, met de wagen of met de trein, sommigen zelfs te voet.

Dat leidt tot ellenlange files aan de grens met Polen, overvolle perrons en schrijnende taferelen van vooral moeders met kinderen die hun Oekraïense mannen en vaders in hun land moeten achterlaten. Zij mogen het land immers niet meer verlaten omdat ze mee de wapens moeten kunnen opnemen tegen Rusland. 

In buurland Polen ontstaat er een enorme golf van gastvrijheid om mensen uit het getroffen buurland onderdak te geven. Ook in de rest van Europa lijkt er bij burgers heel veel bereidwilligheid om de Oekraïeners op te vangen. 

Toch duiken er ook verhalen op over racistische incidenten aan de grensovergang met Polen, waar mensen van kleur blanke mensen zouden moeten laten voorgaan. Ze zouden ook te maken krijgen met geweld en vernederd en beschimpt worden.  

Volgens de Verenigde Naties zijn er al meer dan 1 miljoen Oekraïners gevlucht en dat aantal stijgt nog.  De helft van de vluchtelingen zijn kinderen. De Verenigde Naties verwachten zo'n 4 miljoen vluchtelingen, zo zou dit de grootste vluchtelingencrisis in Europa kunnen worden sinds WO II. 

De NAVO en de Europese Unie grijpen niet militair in in het conflict omdat Oekraïne geen lid is van de NAVO of de Europese Unie. In eerste instantie lijkt er ook geen volledige eensgezindheid tussen alle Europese lidstaten over hoe te reageren. 

Maar ook dat komt tijdens het weekend in een stroomversnelling. De Europese Unie gaat de aankoop en levering van wapens voor Oekraïne financieren. Het is voor het eerst in de geschiedenis van de EU dat dit gebeurt, omdat er een land wordt aangevallen. 

België kondigt zowel op zaterdag als op zondag wapenleveringen aan Oekraïne aan (iets wat het land voor de start van het conflict ook al gevraagd had, maar wat toen geweigerd werd). 5.000 machinegeweren, 200 antitankwapens, 5 miljoen kogels en 3.800 ton brandstof gaan richting Oekraïne. Ook landen zoals Nederland, Frankrijk, Duitsland en Tsjechië kondigen aan dat wapens, beschermingsmateriaal, brandstof en medisch materiaal zullen leveren. 

Daarnaast beslist de NAVO om zijn oostflank militair te versterken. In het kader daarvan stuurt ons land 300 militairen naar Roemenië.  Zij moeten er samen met Franse troepen paraat staan om een van de buitengrenzen van de NAVO-landen te verdedigen tegen mogelijke agressie van Rusland. 

Turkije beslist op dinsdag 1 maart de toegang tot de Zwarte Zee af te sluiten voor militaire schepen. Het land roept daarvoor het Verdrag van Montreux in, dat ingeschakeld kan worden in tijden van oorlog. De beslissing brengt Turkije in een hachelijke situatie, want hoewel Turkije deel uitmaakt van de NAVO, onderhield het land ook goede betrekkingen met Oekraïne en Rusland. 

Hoe het nu verder moet, is erg onduidelijk en een oplossing lijkt heel ver weg. De vredesgesprekken zouden in het beste geval moeten leiden tot minstens een staakt-het-vuren, een periode waarin er meer ruimte is voor gesprekken en diplomatiek overleg. 

Iedereen die het conflict van nabij volgt benadrukt dat er dringend nood is aan een de-escalatie (het minder hevig doen worden van het conflict). In de praktijk betekent dat volgens watchers om te beginnen dat alle betrokken partijen de ronkende verklaringen best achterwege zouden laten. 

In het slechtst denkbare scenario rukt Rusland nog verder op in Oekraïne en kan het grote steden zoals Charkov en de hoofstad Kiev volledig in handen krijgen. 

"Ik vrees dat het ergste nog moet komen", zei Claude Van de Voorde, militair vertegenwoordiger van België bij de NAVO, daarover gisteren in "De ochtend" op Radio 1. "De tweede golf komt eraan: die colonne (richting Kiev, red.) is een slecht teken. We zien ook in het zuiden dat er meer en meer verbindingen gemaakt worden, zodanig dat er toch Oekraïense troepen zullen geïsoleerd worden. Ik vrees dat het nog een lange, bloedige strijd zou kunnen worden. Ik denk dat de nabije toekomst echt onheilspellend is. Kiev gaat aangevallen worden, die colonne staat daar niet voor niets."