Professor Hendrik Vos: ‘Eigenlijk kan Poetin niet winnen’

Traag, besluiteloos en verdeeld, zo klinkt al jaren de kritiek op het Europese buitenland- en defensiebeleid. Tot nu. Sinds Vladimir Poetin de grens overstak naar Oekraïne, doet de Europese Unie er bijna elke dag een schepje bovenop. Woensdag werd bekend dat de EU zeven Russische banken weert uit het internationale betaalsysteem Swift. De EU sluit daarnaast zijn luchtruim voor Russische vliegtuigen. En nog opvallender: voor het eerst gaat de Unie voor 450 miljoen euro aan wapens en ander materiaal leveren aan een land dat wordt aangevallen.

Kunnen we nu zeggen dat Europa eindelijk ook militair ontwaakt?

Hendrik Vos: “Het is in elk geval nog nooit gebeurd dat de EU zich op die manier geopolitiek gaat mengen. Dat duidt erop hoe ernstig ze deze bedreiging neemt en hoe vastberaden ze is om Rusland niet zomaar toe te laten om een land te claimen in onze omgeving. Je ziet op elk vlak razendsnel taboes sneuvelen, al zitten er soms ook wel losse flodders tussen.”

Dat was bij deze aankondiging niet anders. Josep Borrell, hoofd van het buitenlands beleid van de EU, zei zondag dat een aantal lidstaten, zoals Polen, Bulgarije en Slovakije, bereid waren om gevechtsvliegtuigen aan Oekraïne te leveren. Dat zou neerkomen op bijna rechtstreekse inmenging in het conflict. Dinsdag trokken die landen meteen hun staart in. Was Borrell te voortvarend?

“Inderdaad. Al snel bleek dat we niet de middelen hadden om die vliegtuigen te sturen, of dat we niet eens de vliegtuigen hadden waar Oekraïne om vroeg. En als die vliegtuigen meteen uit de lucht geschoten worden, heeft het ook weinig zin om ze te sturen. Dat was een misrekening. Bij elke aankondiging die we doen, zouden we beter twee keer nadenken of we die wel kunnen waarmaken.”

Even opvallend was de verklaring van Ursula von der Leyen dat ‘Oekraïne bij ons hoort’, waarop president Zelensky meteen vroeg om via een versnelde procedure tot de EU toe te treden. Is er enige kans dat dat lukt?

“Nee, dat is werkelijk politieke sciencefiction. Om te beginnen is dit geen goed moment om Oekraïne bij de EU te halen, want we willen niet zomaar een oorlog binnen de EU trekken. Daarnaast is de EU natuurlijk geen clubje waar je zomaar in- en uitloopt. Een land opnemen in de EU is voor altijd, en daar zijn heel wat voorwaarden aan verbonden. Om toegelaten te kunnen worden, zou Oekraïne zich bijvoorbeeld op vlak van milieustandaarden, transparantie en bestrijding van corruptie aan Europese regels moeten spiegelen. En daar staat het nog lang niet.”

Zowel de belofte om Oekraïne EU-lid te laten worden als de militaire steun die het Westen verleent ziet Poetin als provocaties. Stuurt de EU op deze manier dan niet aan op verdere escalatie?

“We zitten niet langer in een stadium waarin we al te zeer moeten opletten om Poetin tegen de haren te strijken. De invasie van Oekraïne is zo irrationeel en voorbij elke grens dat Europa niet anders kan dan hard reageren. Dit gaat om de wereldorde waar we jaren aan gebouwd hebben en die we willen verdedigen. Dan kun je zo’n inval niet zomaar over je heen laten gaan en zien hoe Oekraïne het ervan afbrengt.” 

Wat dan met de nucleaire dreiging waar het Kremlin op alludeert? Dreigen we ons niet opnieuw te mispakken aan Poetin?

“Een nucleaire aanval zou zo vernietigend zijn, ook voor Rusland, dat ik me nog altijd niet kan voorstellen dat het zover zou komen. Eigenlijk kan Poetin niet winnen. Want zelfs als hij militair de overhand in Oekraïne zou halen, dan moet hij nog afrekenen met blijvend verzet in het land. Ik denk dus ook niet dat die bedreigingen ons tot meer voorzichtigheid moeten aanmanen.”

De EU probeert ook met strenge sancties Rusland te ontregelen. Maar tegelijkertijd blijven we sterk afhankelijk van het Russische gas. Kan de EU zich daar versneld onafhankelijk van maken, zoals de Commissie voorstelt?

“Als de nood zeer hoog is, dan kan het. Dat is althans wat studies als die van de Europese denktank Bruegel aantonen. Maar dan moeten we op vlak van hernieuwbare energie niet één tand, maar tien tanden bijsteken. En daarnaast zullen we duur vloeibaar gas per schip moeten invoeren. Dat wordt zoeken en vraagt vast veel creativiteit, maar cynisch achteroverleunen is nu eenmaal ook geen optie.”

Als we Rusland economisch echt pijn willen doen, beargumenteert de econoom Paul Krugman, dan moeten we de kolossale buitenlandse rijkdom aanpakken van de oligarchen. Beweegt er ook op dat vlak iets in Europa?  

“Je ziet dat sommige landen die oefening nu wel maken. Zo gaat Frankrijk inventariseren welk vastgoed, luxewagens en jachten eigendom zijn van Russische oligarchen. Dat lijkt me geen dwaas idee. Want als je die oligarchen raakt, gaan die zich misschien ook verenigen tegen Poetin.”

Rusland lijkt zichzelf met de dag meer vast te rijden. Hoe geraken we nog uit dit conflict?

“Het beste scenario zou zijn dat er toch een wapenstilstand komt. Dan kan er weer gesproken worden, en kun je misschien hopen op een regimewissel in Rusland. Maar dat lijkt op dit moment nog onwaarschijnlijk. Poetin heeft zo hoog ingezet en zoveel schade aangericht dat hij eigenlijk maar één optie meer heeft: doorgaan tot zijn dood.”