Na zware gevechten in grote Oekraïense kerncentrale van Zaporizja: wat is er precies gebeurd? En hoe gevaarlijk was die brand?

Wat is er gebeurd?

In de kerncentrale Zaporizja heeft in de nacht van donderdag op vrijdag een brand gewoed. Dat gebeurde nadat het complex volgens de Oekraïense buitenlandminister “van alle kanten werd aangevallen” door Russische grondtroepen. Op beelden van een bewakingscamera van de centrale is te zien hoe er over en weer wordt geschoten.

Brandweerlieden konden het  vuur pas na uren bereiken en moesten eerst toestemming krijgen van de Russische troepen in de omgeving. Vanochtend om 06.20 uur lokale tijd (05.20 uur Belgische tijd) was de brand dan toch geblust, niemand raakte gewond. Veertig brandweerlieden en elf brandweerwagens kwamen ter plaatse.

Russische troepen namen na het blussen van de brand de controle over de kerncentrale over, melden de regionale autoriteiten. Twee mensen raakten gewond bij de beschieting van de centrale. Het gaat om veiligheidspersoneel van de kerncentrale, niet om operatoren of technici.

Wat weten we over de kerncentrale?

De kerncentrale Zapirizja ligt in de gelijknamige provincie bij de stad Enerhodar aan de Dnjepr-rivier, in het zuidoosten van Oekraïne. De stad Zapirizja, de hoofdplaats van de provincie, ligt op ongeveer 50 kilometer. Zaporizja is een van de vier operationele kerncentrales van Oekraïne. De centrale bestaat uit zes kernreactoren en is volgens uiteenlopende schattingen goed voor zo’n twintig tot veertig procent van de Oekraïense elektriciteitsvoorziening. Momenteel is één (reactor 4) operationeel is aan 60 procent van de capaciteit. Reactor 1 is in onderhoud, reactoren 2 en 3 in veilige shutdownmodus en reactoren 5 en 6 in reserve.

De burgemeester van Enerhodar meldde de brand als eerste in een video op Facebook. The New York Times verifieerde beelden waarop vlammen en vuur rondom de kerncentrale te zien waren.

Hoe gevaarlijk was de brand?

VN-atoomwaakhond IAEA (Internationaal Atoomenergieagentschap) schreef op Twitter dat het op de hoogte is van de beschietingen rondom de kerncentrale en zei met de Oekraïense autoriteiten te overleggen. Rafael Mariano Grossi, algemeen directeur van het instituut, toonde zich “diep verontrust” en waarschuwde voor “ernstig gevaar” als de reactoren in de centrale geraakt zouden worden door raketaanvallen. Eerder riep IAEA de Russische en Oekraïense troepen op om niet te vechten in het gebied.

Volgens de lokale autoriteiten ging het om een brand in een trainingsgebouw en bestond er uiteindelijk geen direct gevaar voor de essentiële onderdelen of reactoren van de kerncentrale. Toch blijven zowel het IAEA als een “nucleair noodteam” van de Amerikaanse overheid de situatie nauwlettend in de gaten houden. Grossi wil zelf naar Tsjernobyl gaan om er met Rusland en Oekraïne te praten over een kader rond nucleaire veiligheid.

Het IAEA heeft zijn incidenten- en spoedgevallencentrum in een reactiemodus van 24 uur op 24 en 7 dagen op 7 gebracht. De Amerikaanse energieminister, die het noodteam inschakelde, benadrukt dat de kernreactoren “goed zijn beschermd door robuuste constructies” en meldt op basis van Oekraïense autoriteiten dat er geen verhoogde radioactieve straling is geconstateerd. Ook zouden de reactoren veilig zijn uitgeschakeld.

Hoe reageert Oekraïne?

Oekraïens president Volodymyr Zelensky hield afgelopen nacht een noodtoespraak waarin hij het had over “nucleaire terreur”. Hij verweet de Russen in de nachtelijke videoboodschap “een herhaling van Tsjernobyl”. Die kerncentrale ontplofte in 1986 waardoor tienduizenden mensen moesten evacueren en honderdduizenden levenslang consequenties ervoeren. Russische troepen konden Tsjernobyl, ten noorden van Kiev, eind vorige week al innemen.

Zelensky waarschuwde voor “het einde van Europa” als de kerncentrale in Zaporizja zou ontploffen. “Geen enkel ander land heeft ooit een kerncentrale beschoten. Dit is de eerste keer in onze geschiedenis, de eerste keer voor de mensheid.” Hij sprak van een gerichte aanval van Russische tanks op de kerncentrale en vroeg Europeanen “wakker te worden” en hun politieke leiders op te roepen om op te treden tegen de Russische troepen.

De Oekraïense minister van Buitenlandse Zaken, Dmytro Kuleba, stelde dat de gevolgen van een eventuele ontploffing “tien keer groter zouden zijn dan Tsjernobyl”.

Hoe reageert de internationale gemeenschap?

In de uren na het uitbreken van de brand sprak Zelensky onder meer met de Amerikaanse president Joe Biden en Britse premier Boris Johnson, die beiden opriepen tot een staakt-het-vuren. 

Volgens Johnson kunnen “de roekeloze acties van de Russische president Vladimir Poetin een directe bedreiging vormen voor de veiligheid van heel Europa”. Hij wil volgens onder meer de BBC dat de VN-Veiligheidsraad snel bij elkaar komt in een spoedzitting.

De BBC citeert een woordvoerder van Downing Street, die de situatie “heel verontrustend” noemde. “Beide leiders zijn het eens dat Rusland zijn aanvallen op de centrale onmiddellijk moet stoppen en de hulpdiensten ongehinderde toegang moet geven tot de centrale.”

Wat is de situatie in de omgeving?

In de regio wordt al dagenlang zwaar gevochten om de controle over de kerncentrale. Inwoners van Enerhodar wierpen begin deze week nog een barricade op op een toegangsweg, maar die werd gisteren door Russische troepen aangevallen. 

Volgens een medewerker van het Oekraïense ministerie van Binnenlandse Zaken zijn Russische troepen gisteren Enerhodar binnengekomen. In die stad wonen veel werknemers van de kerncentrale. Later op donderdag meldde de burgemeester dat nog een colonne Russische soldaten zich heeft gemengd in de strijd om de stad. “Er klinken luide schoten in de stad”, zei hij.

Hoeveel kerncentrales heeft Oekraïne?

Op dit moment staan er op vier locaties in Oekraïne kerncentrales, met in totaal vijftien reactoren. De centrale van Zaporizja is goed voor zes reactoren.

Lees hier meer over de veiligheid van de Oekraïense kernreactoren nu er oorlog is in het land.