Na de aanval op de kerncentrale van Zaporizja: schrikt Rusland dan echt nergens voor terug?

Russische troepen hebben donderdagnacht de kerncentrale van Zaporizja, de grootste van Europa, aangevallen en veroverd. Tijdens de aanval brak brand uit in het opleidingscentrum van de kerncentrale, maar de gevoelige delen - de kernreactoren - kwamen gelukkig niet in gevaar. Er ontsnapte geen radioactieve straling. Hoeveel slachtoffers er vielen bij de aanval is onduidelijk.

Internationaal wordt de aanval veroordeeld. Voor NAVO-baas Jens Stoltenberg bewijst die de ‘roekeloosheid’ waarmee het Russische leger tekeergaat in Oekraïne. President Volodymyr Zelensky verwijt Rusland ‘nucleaire terreur’ door een kerncentrale te beschieten: “Geen enkel ander land heeft dat ooit gedaan.” Het Internationaal Atoomenergieagentschap (IAEA) stelt dat de situatie ‘intens’ is. Het waarschuwt voor groot gevaar als een van de kernreactoren wordt beschadigd.

IAEA-topman Rafael Mariano Grossi wil afreizen naar Tsjernobyl, de vroegere kerncentrale ten noorden van hoofdstad Kiev, om er met Rusland en Oekraïne te onderhandelen over duidelijke afspraken rond nucleaire veiligheid. In Tsjernobyl vond in april 1986 een van de zwaarste kernrampen uit de geschiedenis plaats na branden en explosies in de reactor. Een militaire aanval tegen een kerncentrale wordt strijdig geacht met het internationaal humanitair oorlogsrecht.

Oekraïne draait grotendeels op nucleaire energie. Het land heeft vier kerncentrales. Die van Zaporizja telt zes reactoren, waarvan er vandaag één operationeel is tegen 60 procent van de capaciteit. Een is in onderhoud, twee in shutdownmodus en nog twee in reserve. In normale tijden produceert de kerncentrale minstens 20 procent van de stroom die in Oekraïne wordt verbruikt.

Koepel

Zijn we aan een ramp ontsnapt donderdagnacht? Eric van Walle, directeur van het nucleair onderzoekscentrum SCK in Mol: “In Zaporizja zijn zogenaamde PWR-reactoren gebouwd. Dit is een type dat beschermd wordt door een grote koepel uit gewapend beton. Deze koepel is tot twee meter dik en heeft een diameter van ruim zestig meter. Hij moet ervoor zorgen dat er bij een probleem in de reactor zelf geen straling kan ontsnappen van binnenuit én dat de reactor beschermd is tegen mogelijk gevaar van buitenaf. Ook de kerncentrales in ons land zijn trouwens van dit type.”

Versta: het moet al grondig mislopen vooraleer dit type kernreactor beschadigd raakt. In principe moet de koepel een aardbeving of een vliegtuigcrash kunnen weerstaan. “Ik ken niets van kogels en bommen, maar hierop afgaand lijkt het me onwaarschijnlijk dat die zomaar door de koepel kunnen dringen. Een brand die overslaat naar de nucleaire gebouwen kan wel. Al wordt normaal ruimte vrijgelaten rondom reactoren zodat vuur niet kan overspringen”, vervolgt Van Walle.

Van Walle voegt hier wel aan toe dat het “uiteraard” niet de bedoeling is om een oorlog uit te vechten nabij een kerncentrale. “Ik geloof niet echt in de beschuldiging van nucleaire terreur door Rusland. Wat zou het land daar bij te winnen hebben? Het gaat volgens mij vooral om de controle over de stroombevoorrading van Oekraïne. Die is van strategisch belang. Maar bij de verovering worden wel risico’s genomen. Het is al langer duidelijk dat Rusland zich niet aan de regels houdt.”

Kernwapens

Hetzelfde geluid bij Gilbert Eggermont, gewezen hoogleraar stralingsbescherming aan de VUB. De frontale Russische aanval op de kerncentrale van Zaporizja is gevaarlijk, maar blinde paniek lijkt niet nodig. “Rusland heeft als erfgenaam van de Sovjet-Unie veel ervaring met nucleaire technologie. Het gaat dan om kerncentrales en om kernwapens. Het zou me dus erg verbazen mochten de Russen lichtzinnig in het rond beginnen schieten in de buurt van een kernreactor. Sinds de kernramp van Tsjernobyl zouden ze beter dan wie ook moeten weten wat de stralingsgevaren zijn.”

Volgens Eggermont komt het grootste nucleaire gevaar niet van kerncentrales maar van kernwapens. Vorig weekend dreigde Poetin met het gebruik van kernwapens tegen al wie hem durft dwarsbomen in Oekraïne. “We zijn met vuur aan het spelen. We riskeren, misschien zelfs maar door een dom misverstand tussen het Westen en Rusland, een atoomoorlog te ontketenen. We moeten beseffen wat dit zou betekenen: een ongeziene planetaire vernietiging waar we absoluut niet op voorbereid zijn. Er is voor mij maar een weg vooruit: een terugkeer naar de vrede.”

Greenpeace veroordeelt “in de sterkst mogelijke bewoordingen” de aanval op de kerncentrale van Zaporizja. “De enige manier om het risico op zo’n ramp uit te sluiten is een onmiddellijk staakt-het-vuren in Zaporizja en de terugtrekking van alle Russische troepen om brandweerlui en de beveiliging van de kerncentrale in staat te stellen opnieuw een veiligheidszone in te stellen”, reageert Jan Vande Putte, expert energie bij de Belgische afdeling van Greenpeace. “Dit zou ook de laatste keer moeten zijn dat het Russische leger nog maar in de buurt van de Oekraïense kerncentrales komt, en het is een van de vele redenen waarom Poetin zijn oorlog onmiddellijk moet staken.”

De milieuorganisatie waarschuwt dat in het ergste geval een ramp zou kunnen veroorzaakt worden die “een groot deel van Europa, inclusief Rusland, onbewoonbaar zou maken voor ten minste vele tientallen jaren en over een afstand van honderden kilometers. Een nachtmerrie.”