"Moeten vrouwen naakt zijn om in het museum te hangen?": 50 internationale artiestes verzameld in een boek

Ere wie ere toekomt: de provocerende titel van het boek "Moeten vrouwen naakt zijn om in het museum te hangen?" komt niet van kunsthistorica Christiane Struyven zelf: “Die eer komt toe aan de Guerilla Girls, een New-Yorkse coöperatieve van anonieme vrouwelijke kunstenaars. In 1989 stelden ze de vraag of ze naakt moesten zijn om in het Metropolitan Museum of Art in New York te komen.” 

Het bleek namelijk dat “85 procent van alle naakten op schilderijen of als beeldhouwwerk een vrouw was, terwijl amper 5 procent van alle kunstwerken door een vrouw was gemaakt.” Het was dus zowel een protest tegen de seksistische aankooppolitiek van musea, als een aanklacht tegen vrouwelijk naakt als lustobject. De Guerilla Girls zijn nog altijd actief.

Christiane Struyven belicht 50 kunstenaressen van 1850 tot nu, in tekst en beeld. Er zijn bekende namen bij, zoals Frida Kahlo, Käthe Kollwitz of Camille Claudel. Maar andere vrouwelijke kunstenaars doen niet meteen een belletje rinkelen. Dat is geen toeval. “Vergeten” of “miskend” zijn woorden die heel vaak opduiken in dit boek. Heel vaak mochten meisjes niet aan een academie studeren of niet tentoonstellen. Ze werkten in de schaduw, en onbekend bleef onbemind.

De Franse Berthe Morisot is zo iemand, “een spilfiguur van de Franse impressionisten.” En toch raakte ze pas een eeuw na haar dood echt bekend. De verdienste van Amerikaanse feministen, vindt Christiane Struyven. “Vanaf de jaren 70 ontploft het feminisme in de Verenigde Staten; er komen veel vrouwelijke kunsthistorici die die onbekende vrouwelijke kunstenaars gaan opzoeken, analyseren, catalogiseren en publiceren. Bijvoorbeeld Berthe Morisot. Ineens was daar een 'nieuwe' schilder. Vandaag vinden velen dat ze thuishoort in dezelfde rij als Manet, Monet, Degas en Renoir.”  

Nog een voorbeeld: Louise Bourgeois. Een Française die in 1937 naar New York verhuisde. “Ze was jaren actief als beeldhouwster en tekenares, maar in stilte, geïsoleerd. Haar kunst werd niet begrepen,” zegt Struyven. Pas op haar 72e kreeg ze een allereerste expo in het MoMA in New York; ze was de 80 voorbij toen ze internationaal doorbrak via de Biënnale van Venetië. “Haar vrouwelijke thema’s – seksualiteit, bevallen, de relatie moeder-kind, jaloezie  - konden en mochten tot dan niet getoond worden; men had er geen belangstelling voor.” Dat is nu wel anders. In 2006 was bijvoorbeeld haar grote bronzen spin "Maman" te zien boven het graf van James Ensor in Oostende tijdens Beaufort.

In het overzicht van het leven en het werk van 50 vrouwelijke kunstenaars zitten twee belangrijke internationale artiesten uit ons land: Ann Veronica Janssens die vooral kunst maakt met licht en Berlinde De Bruyckere met “een thema dat mannen niet zo vaak aankaarten, namelijk het menselijk lijden”.

Soms ging een mannelijke kunstenaar schaamteloos met het werk van een vrouwelijke collega aan de haal. Marcel Duchamp deed alsof hij met zijn "Urinoir" de conceptuele kunst uitvond, de kunst als idee; in werkelijkheid was het werk hoogstwaarschijnlijk van de Duitse Elsa von Freytag-Loringhoven.

Berthe Morisot werd pas een eeuw na haar dood erkend; Louise Bourgeois op hoge leeftijd, maar bij de jongere generaties gaat het tegenwoordig toch sneller. "Hedendaagse kunstenaressen kregen vanaf de jaren 90 eindelijk veel kansen om getoond te worden op de vele internationale kunstevenementen zoals de Biënnales, Triënnales of Documenta in het Duitse Kassel," zegt Christiane Struyven. 

"De moeilijkheid is wel dat de kunstmarkt slecht volgt. Galeristen zijn nog altijd niet happig om werk van vrouwen te verkopen, omdat daar minder geld mee te verdienen valt." Maar de balans is op dit moment gunstig: "Het gaat de goede kant uit. Op dit moment zijn 30 tot 40 procent van de nieuwe kunstenaars vrouwen. Ze komen met andere thema's, zoals globalisering, verstedelijking, identiteit, ontheemding of multiculturalisme," besluit Christiane Struyven.